RenovatieTotaal 1 - 2022

Hét platform voor de renovatiesector THEMA – ACTUEEL Indicator voor circulair onderhoud ontwikkeld 11 ONDERZOEK Bakstenen gevels lang houdbaar bij lage milieukosten 18 TECHNIEK “Dit kan hét isolatiemateriaal van de toekomst worden.” 28 N UMM E R 1 | J A A R G A N G 12 | F E B R UA R I 2 0 2 2 Kozijnen krijgen verlengde levensduur in Delfshaven Pag. 8 Thema: Onderhoud & Schilderwerk

RUBIMIX−9 POWER MAX MAXIMAAL VERMOGEN EN COMFORT BUILDING THE FUTURE TOGETHER www.rubi.com 1 2 3 RUBI's meest krachtige mixer met 2100 watt. Progressieve schakelaar (toerentalregeling) om het mengen van elk materiaal te OPTIMALISEREN. Uitgerust met een mechanische versnellingsbak met 2 versnellingen (490/880 rpm). 4 Dubbele greep met een bi-materiaal handvat dat meer ERGONOMIE, COMFORT en STABILITEIT biedt The Evolution Of Smart. De Classe 300EOS is de allernieuwste revelatie op het vlak van intercomsystemen. Dankzij de waaier aan Smart Home-functies en mogelijke uitbreidingen creëert u snel en eenvoudig een geconnecteerd huis voor uw klanten. De deur openen, het weer opvragen of het alarm inschakelen, met de Classe 300EOS legt u de lat voor videofonie en toegangscontrole hoger zonder in te leveren op gebruiksgemak. Videofonie Vanop afstand te besturen met smartphone Spraakgestuurde bediening met Alexa Smart Home Smart Security Ontdek alles over de Classe 300EOS via legrand-classe300eos.nl P0006631_LEGRAND_20220107_B2B campagne_DM_Advertentie_239x175mm-NL.indd 1 7/01/2022 12:38

3 nr. 1 Februari 2022 Redactioneel COLOFON In dit nummer RenovatieTotaal is een onafhankelijke informatiebron en verschijnt 7 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, op- en aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken hee . Jaargang 12, nummer 1, februari 2022 Uitgever Hugo Arends (0570) 861007 E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl Hoofdredactie Harmen Weijer redactie@renovatietotaal.nl Redactie Frank de Groot Paul Engels Henk Wind Medewerkers Haico van Nunen Willard van Reenen Advertenties Tom Sotthewes (0570) 654660 E-mal: tom@handelsuitgaven.nl Abonnementen Mirjam Nijbroek (0570) 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Ontwerp en Opmaak Bureau OMA, Doetinchem www.bureauoma.nl Cover Kozijnen krijgen verlengde levensduur in Delfshaven (pag. 8) Druk Rodi Rotatiedruk RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273, 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 7421 ZC Deventer Tel. 0570 – 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schri›elijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd. Thema Onderhoud & Schilderwerk: Circulair karakter van glas centraal in VN Jaar van het Glas 13 Transformatie: Ringpark-kantoor Amsterdam omgebouwd naar multifunctioneel gebouw 22 Installaties: Stoomlocs Museumstoomtram leveren warmte voor eigen werkloods 32 3 Actueel 7 Column 8 Onderhoud & Schilderwerk: Project in Beeld 10 Onderhoud & Schilderwerk: Cradle-to-cradle verven 11 Onderhoud & Schilderwerk: Viruswerende verf dichterbij 15 Onderhoud & Schilderwerk: Opsporing van houtrot 17 Onderhoud & Schilderwerk: Productoverzicht 18 Techniek: Onderzoek bakstenen gevels 21 OudNieuw 25 Transformatie: Amersfoorts kloosterterrein 27 De Inspectie 28 Techniek: Isolatiemateriaal van de toekomst 31 Installaties: Actieplan ventilatie op scholen 35 Installatienieuws 36 Installaties: Comfortabele, gasloze school 38 Productoverzicht Ventilatie op scholen Na twee jaar zuchten onder de corona-pandemie lijkt het er op dat we eindelijk verlost zijn van alle beperkingen: Nederland gaat weer open. Overigens, de bouw- en renovatiesector heeft er niet al te veel last van gehad. Sterker nog: zeker de renovatiesector heeft de afgelopen jaren veel opdrachten voor woningrenovaties ontvangen. Dat was vooral het gevolg van het realiseren van thuiswerkplekken én overgebleven vakantiegeld, waardoor de veelal uitgestelde verbouwingen toch plaatsvinden. Vlak ook niet de bizarre wedloop op de huizenmarkt niet uit, waardoor veel huiseigenaren blijven waar ze zitten en toch kiezen voor een verbouwing. En last-but-not-least: voor grote woningeigenaren als corporaties is de verduurzamingsslag nog lang niet gestreden, en dat levert veel werk op voor de renovatiesector. Eén uitzondering wil ik er toch uitlichten, en dat betreft het aanpakken van de ventilatie in duizenden schoolgebouwen in Nederland. De installatiesector heeft vorig jaar berekend dat 80 procent van de schoolgebouwen niet voldoet aan de huidige eisen voor licht, lucht, geluid en temperatuur. Dat is toch uitermate bijzonder in een tijd waarin gezondheid voorop is gaan staan. Dit zijn immers de gebouwen waarin onze kinderen jarenlang minimaal een uurtje of 7 à 8 per werkdag aanwezig zijn. Dan wil je toch graag dat dit goed is geregeld. Er is geld vrijgemaakt vorig jaar door het kabinet om dit aan te pakken, € 360 miljoen. En onlangs is dat nog vermeerderd met € 17 miljoen voor onder meer een CO2-meter voor iedere school. Tja, dat laatste voelt toch als een doekje voor het bloeden. Tegelijkertijd is er vorig jaar rond deze tijd liefst € 8,5 miljard uitgetrokken om achterstanden van leerlingen op alle niveaus als gevolg van de corona-crisis te kunnen laten inhalen. Wat ik niet begrijp is dat bij het toekennen van deze middelen niet is gekeken naar de staat van de gebouwen waarin die achterstanden worden ingehaald. Het zou goed zijn als dit nieuwe kabinet alsnog de portemonnee trekt – en wel ruimhartiger dan het actieplan voor meer ventilatie dat onlangs is aangekondigd (zie pag. 31). Zodat de huidige generatie kinderen niet meer, zoals mijn kinderen in het verleden regelmatig, met hoofpijn terugkomen van een dag school! Harmen Weijer Hoofdredacteur RenovatieTotaal Reageren? redactie@renovatietotaal.nl

4 nr. 1 Februari 2022 Actueel Roermonds theater De Oranjerie kan gerenoveerd worden Het theater De Oranjerie in Roermond kan worden gerenoveerd. Het financiële gat van € 1,1 miljoen, is gedicht door de provincie, gemeente Roermond en de eigenaren van De Oranjerie. De provincie draagt € 585.000 extra bij aan de renovatie. De gemeente Roermond en theatereigenaar Van der Valk leggen ieder nog eens € 257.000 op tafel. In totaal gaat de renovatie € 9 miljoen kosten, waarvoor de provincie in 2020 al 2 miljoen en de gemeente € 2,5 miljoen voor beschikbaar hadden gesteld. De provincie komt hiermee tegemoet aan een motie van D66 in Roermond. Het meer dan veertig jaar oude theater De Oranjerie is inmiddels gedateerd, vooral wat betreft technische voorzieningen. Een revitalisatie moet ervoor zorgen dat moderne en grote producties plaats kunnen vinden in het theater. Ook is het de bedoeling dat de akoestiek wordt verbeterd. Voor de komende vier jaar geeft de gemeente Roermond ook een jaarlijkse bijdrage van € 650.000 om de exploitatie van het theater rond te krijgen. Daarbij is de intentie om dat ook de ruim twintig jaar erna nog te doen. In ruil daarvoor kan De Oranjerie worden gebruikt door lokale verenigingen en organisaties voor hun (culturele) activiteiten. Bijzondere zonnepanelen op Dempsey Residence in Sittard-Geleen De gerenoveerde Dempseyflat in de wijk Limbrichterveld in SittardGeleen heeft niet alleen twee gevels voorzien van mooie kunstwerken. Ze zijn tegelijkertijd meedraaiende zonnepanelen. De twee zijgevels van de Dempseyflat krijgen elk honderd zonnepanelen. Met een speciale folie worden metershoge schilderijen aangebracht op de zonnepanelen. Eigenaar woningcorporatie Wonen Limburg heeft hiermee samengewerkt met architect Frans Wijnen en streetartist Marcus Debie uit Sittard. Debie maakte eerder al kunstwerken op flats en viaducten met spuitbussen. Zijn werk voor de Demspeyflat wordt geprint op een speciaal soort stickerfolie. Op de flat verschijnen kunstwerken met een duif en een vlinder. Het duurzame aspect en de verbinding van mens en natuur zijn in het kunstwerk verweven. Debie vertelt via Dagblad De Limburger dat hij daarom heeft gekozen voor een overwegend groene achtergrond, met op het ene schilderij een duif en het andere een vlinder. Overheid aanjager verduurzaming natuursteensector Overheden kunnen via hun aanbestedingen een aanjagende rol spelen in de verduurzaming van de natuursteensector door Internationale Sociale Voorwaarden (ISV) op te nemen in hun inkoopvoorwaarden. Dat is een belangrijke conclusie van het pilotprogramma ISV Natuursteen van het Initiatief TruStone. Het pilotprogramma Internationale Sociale Voorwaarden (ISV) natuursteen duurde vier jaar en richtte zich op het bevorderen van de toepassing van internationale arbeidsnormen, zoals het tegengaan van dwangarbeid, slavernij, kinderarbeid en discriminatie. Uit het eindrapport ‘Aanbesteding als aanjager van transitie’ blijkt dat overheden die ISV toepassen in hun inkoop, bijdragen aan het tegengaan van zulke misstanden in de natuursteenketen. “Door het pilotprogramma zijn belangrijke drempels weggenomen bij inkopers en contractmanagers”, zegt Pieter van der Gaag, onafhankelijk voorzitter van Initiatief TruStone. “Het programma heeft bij overheden de kennis over risico’s in de keten vergroot en gezorgd voor meer begrip tussen bedrijven, overheden, vakbonden en ngo’s. Dit heeft al tot concrete resultaten geleid in India. In gesprekken met leveranciers ter plekke zijn risico’s in kaart gebracht, is een aanpak vastgesteld hoe deze tegen te gaan en zijn afspraken gemaakt hoe de voortgang te volgen.” De overheid heeft als aanbestedende partij een grote invloed om transitiegericht denken en werken te bevorderen door ISV op te nemen in haar inkoopvoorwaarden. Traditioneel staat bij aanbestedingen transactiegericht denken voorop. Dat richt zich op het uitsluiten van risico’s via bijvoorbeeld contracten en certi˜icaten of door een zero tolerance-beleid te hanteren. Transitiegericht werken zet dialoog en de relatie voorop. Dat betekent niet het uitsluiten van risico’s als startpunt maar juist het insluiten ervan. Het uitvoeren van due diligence (gepaste zorgvuldigheid) staat hierbij centraal. Dat wil zeggen dat importeurs het risico op aanwezigheid van misstanden in hun toeleveringsketen onderzoeken en nagaan in hoeverre ze direct of indirect zijn betrokken bij voorkomende misstanden. Zij kunnen vervolgens zelfstandig bijdragen aan verbeteringen of dit doen in samenwerking met andere bedrijven of aangesloten partijen binnen het Initiatief TruStone. Het pilotprogramma startte in juli 2017 en duurde vier jaar. Aan het programma werkten meerdere grote en kleinere gemeenten mee, de rijksoverheid, meer dan tien natuursteenbedrijven en enkele ngo’s. Veel vertegenwoordigers van bedrijven en aanbestedende diensten hebben actief deelgenomen aan kennissessies, workshops en dialoogbijeenkomsten. Er zijn gesprekken met leveranciers gevoerd in China en India.

5 nr. 1 Februari 2022 Schilders hebben ieder moment inzicht in projectadministratie en urenregistratie Op ieder moment van de dag inzicht in de status van een project. Snel en gemakkelijk de hoeveelheid gewerkte uren en het bestede materiaal zien. Én met een paar clicks het complete financiële overzicht zien. Allemaal in je broekzak. Dit zijn slechts een paar voorbeelden van de eigenschappen van de software van Softstar. De software maakt het voor schilders mogelijk om vele malen eciënter te werken. De software van Softstar vertaalt zich in een handige app. Als medewerker vul je gemakkelijk je uren in via je mobiel. Dat scheelt gedoe met papieren werkbriefjes. Uren invullen is heel simpel: je kiest het project waarop je aan het werk bent, waarna je inzage hebt in het projectadres. Werk je buiten de projecturen? Ook dat kun je makkelijk aangeven. Wil de medewerker extra verbruikte materialen toevoegen aan een werk, dan kan dat eenvoudig gedaan worden door een los product toe te voegen of een product te kiezen uit het productenbestand. Zo blijft de voorraad aan producten te allen tijde up-to-date, en kan er snel geschakeld worden mocht er meer voorraad nodig zijn. Realtime projectoverzicht Wanneer de medewerker alle informatie heeft ingediend, wordt alles realtime doorgestuurd naar kantoor. De gewerkte uren en bijgewerkte materiaalstatus hoeven nu alleen nog goedgekeurd of eventueel gewijzigd te worden. Bij andere apps is het vaak zo dat de eindverantwoordelijkheid van het versturen bij de medewerker ligt. Wat voordelig is aan de software van Softstar, is dat alles direct ter goedkeuring wordt aangeboden: er hoeft verder niets meer verstuurd te worden door de medewerker. Dit scheelt, want tijdens drukke werkdagen is het ideaal om verder geen omkijk meer te hebben naar administratieve werkzaamheden. Ook gemakkelijk nacalculeren Softstar biedt de schilder het complete pakket om optimaal te functioneren. Wanneer alle ‘Easy’ programma’s worden gebruikt, kan er namelijk binnen enkele minuten een nacalculatie klaarliggen met EasysisN Nacalculatie. De grote hoeveelheid aan overzichten geeft inzicht in de projectvoortgang en dus een duidelijke nacalculatie. Het programma maakt voor bijvoorbeeld de cliëntgegevens en de productgegevens gebruik van data uit de andere programma’s. Zo werkt alles samen. De investering van enkele tientallen minuten per week verdient zich ruimschoots terug in de informatie voor bedrijfsvoering die EasysisN Nacalculatie beschikbaar stelt. Schilders hoeven zo alleen nog maar te doen waar ze goed in zijn; uren kwijt zijn aan administratie is verleden tijd. Een en ander blijkt ook uit enkele ervaringen van gebruikers. “Ik kan me niet meer voorstellen, hoe we dit vroeger voor elkaar kregen”, aldus Theo Schumacher van Meesterschilders. “We willen naar papierloos werken toewerken en het scheelt mij ook werk veel tijd op kantoor omdat ik het niet meer hoef in te voeren, maar een controlerende functie heb”, stelt Jan Huiting van Schilderwerken Stadskanaal. “Doordat de jongens zelf de uren invoeren, hierdoor heb ik realtime overzicht hoe mijn werken ervoor staan”, aldus John van Kleef van Schildersbedrijf J. van Kleef & zoon. SOFTSTAR WWW.SOFTSTAR.NL Producten In de spotlight Product uitgelicht Recycling van minerale wol maakt productie duurzamer De bouw is wereldwijd verantwoordelijk voor 40% van de afvalproductie. Knauf Insulation wil daarom als toeleverancier in deze markt impact maken door glaswol te recyclen. De bekende bruinkleurige glaswol is qua samenstelling al lange tijd toonaangevend op duurzaamheid. Het is gemaakt met een natuurlijk bindmiddel en bestaat voor het grootste deel uit gerecycled glas. Knauf Insulation zet nu ook de volgende stap, namelijk een reuze sprong richting circulaire minerale wol. De vestiging in Visé (België, provincie Luik) werkt aan een innovatief proces voor het terugwinnen en recyclen van glaswol. Zo wordt het materiaal opnieuw in het proces opgenomen en belandt het niet meer op de stort. Knauf Insulation levert daarmee een impactvolle bijdrage aan de circulaire bouweconomie. De recycling vindt overigens nu al plaats op kleine schaal door het eigen productie-afval te hergebruiken en is na de uitbreiding op veel grotere schaal mogelijk. De uitbreiding vergt een investering van meer dan 15 miljoen euro. Glaswol is gemaakt van natuurlijke materialen (zand en gerecycled glas) en is oneindig recyclebaar. Afval van glaswol en steenwol van bouwplaatsen komt nu nog vaak terecht op de stort of wordt verbrand. Knauf Insulation realiseert op dit moment een volledig nieuwe productielijn met oven voor terugwinning en recycling, zodat het materiaal opnieuw toepasbaar is en kan worden gevaloriseerd. Met dit innovatieve procedé wil de onderneming een echte kringloopeconomie tot stand brengen in de bouw. De vestiging in Visé start in het tweede kwartaal van 2022 met de recycling op grote schaal. Eerste fase renovatie Floraplein Eindhoven afgerond De eerste fase van de renovatie bij het Floraplein in Eindhoven is afgerond. De laatste huurders hebben begin februari de sleutel ontvangen. De appartementen aan het Floraplein zijn de afgelopen maanden gerenoveerd en verduurzaamd. Deze 24 appartementen zijn de laatste van de in totaal 77 woningen die Wooninc. in de eerste fase van dit project renoveerde en verduurzaamde in samenwerking met aannemer KlokGroep. “Het was belangrijk dat de historische waarde van het Floraplein niet verloren ging. Het vertrouwde gezicht en de oorspronkelijke details zijn teruggebracht in het ontwerp. De vernieuwde gevel van de woningen is daarom nog goed te vergelijken met hoe de woningen er ‘vroeger’ uitzagen”, vertelt Angela Pijnenburg, bestuurder bij Wooninc. Toch is niets hetzelfde gebleven. Dankzij de nieuwe kozijnen (met HR++ glas), geïsoleerde gevels en nieuwe vloeren, daken en installaties zijn de woningen verduurzaamd naar minimaal energielabel A. Ook kregen alle appartementen een nieuwe keuken, badkamer en toilet. “We zijn trots op het eindresultaat: toekomstbestendige woningen met nog steeds het kenmerkende, naoorlogse stadsbeeld van Eindhoven”, aldus Pijnenburg. Dit najaar start Wooninc. met de tweede fase: groot onderhoud aan nog eens 125 woningen in Kerstroosplein “Ook die woningen worden een stuk duurzamer. Zo werken we iedere dag aan het wonen van morgen.”

6 nr. 1 Februari 2022 Actueel Negen nominaties voor de VSK Awards 2022 Negen installatienoviteiten zijn genomineerd voor de VSK Awards 2022. De tweejaarlijkse installatieprijzen worden op de openingsdag van de grootste installatievakbeurs van Nederland uitgereikt. De VSK wordt van 17 tot en met 20 mei gehouden in de Jaarbeurs in Utrecht. Deelnemers aan de vakbeurs VSK konden de afgelopen periode hun noviteiten voorleggen aan een achtkoppige vakjury, onder leiding van Techniek Nederland-voorzitter Doekle Terpstra. Alle inzendingen zijn beoordeeld op innovatie, oplossingsgerichtheid, praktische toepasbaarheid, sociale impact, duurzaamheid en economisch rendement. Nederland is klaar om volle bak te verduurzamen. De jury constateert dat veel fabrikanten de urgentie van de klimaatambities onderschrijven. “Er wordt veel samengewerkt in de keten. Daarnaast wordt er goed nagedacht over hoe productvernieuwingen een directe rol kunnen spelen in energiebesparing, CO2-reductie, verbetering van het binnenklimaat en het ondersteunen van de vakmensen die het allemaal moeten realiseren.” Het grote tekort aan goede vakmensen om de energietransitie mogelijk te maken, baart de jury daarbij wel grote zorgen. De genomineerden zijn: Categorie Energietransitie • Energie uit damwanden van Nathan • PVT-warmtepomp van Triple Solar • Warmtepomp Vincent van Itho Daalderop Categorie Gezond en Comfort • Binnenluchtkwaliteitssensor Sense van Renson • Balansventilatietoestel HRU 400 QuattroZone van Itho Daalderop • Warmtepomp ComfoClime en Thermal Shield van Zehnder Categorie Installateurszaken • Ventilatiedakdoorvoer Ventus van Ubbink • Perssysteem FlowFit van Geberit • Opbergsysteem ProClick van Sortimo Nederland Naast de juryprijzen wordt er ook een publieksprijs uitgereikt. Installerend Nederland stemt via www.vsk.nl/ genomineerd op de persoonlijk favoriet. De VSK wordt dit jaar voor de 25e keer georganiseerd. Dit betekent dat de tweejaarlijkse vakbeurs in 2022 haar vijftigjarig jubileum viert. Vanwege de coronapandemie is de vakbeurs verplaatst naar 17 tot en met 20 mei. Bij ingrijpende renovatie toch verplicht verduurzamen Het is toch verplicht om bij ingrijpende renovatie van woningen en utiliteitsgebouwen een minimale hoeveelheid hernieuwbare energie op te wekken met zonnepanelen of warmtepompen. Deze verplichting is een wijziging in het Bouwbesluit 2012 en het Besluit bouwwerken leefomgeving (Bbl) die voormalig minister van Binnenlandse Zaken, Ollongren, net voor de aantreding van de nieuwe minister, of›icieel heeft laten publiceren in het Staatsblad. Ollongren vindt de invoering belangrijk in het licht van de lange termijn klimaatdoelstellingen. Een ingrijpende renovatie van een gebouw vindt vermoedelijk slechts 1 keer in de 30 jaar plaats. Over 30 jaar, ruim na 2050, moet de gebouwde omgeving in Nederland, net als alle andere sectoren, klimaatneutraal zijn. Met de invoering worden desinvesteringen voorkomen die niet passen bij een klimaatneutrale gebouwde omgeving in 2050. De verplichting voor het opwekken van een minimale hoeveelheid hernieuwbare energie bij een ingrijpende renovatie vloeit voort uit de EU-richtlijn Renewable Energy Directive II (RED II). In Nederland is, bij de implementatie van de Europese richtlijn, gekozen voor de oppervlaktemethode. Daardoor is sprake van een ingrijpende renovatie wanneer meer dan 25 procent van de oppervlakte van de gebouwschil wordt vernieuwd, veranderd of vergroot. Bijvoorbeeld wanneer een dak of gevel volledig wordt opengelegd en vernieuwd. Daar vallen geen maatregelen onder zoals na-isolatie van een spouwmuur of enkelsteensbuitenmuren aan binnen- of buitenkant en na-isolatie onder dakpannen of tegen het dakbeschot. De verplichting geldt alleen wanneer een technisch bouwsysteem voor ruimteverwarming of ruimtekoeling deel uitmaakt van de ingrijpende renovatie. Van dat gedeeltelijk vernieuwen, veranderen of vergroten van een technisch bouwsysteem is sprake wanneer een of meer van de centrale warmte-, koude-, of warmwateropwekkers of centrale ventilatie-units veranderd wordt of wanneer een derde of meer van de afgiftelichamen – meestal radiatoren – of inbouwarmaturen wordt geïnstalleerd, vervangen of verbeterd. ISDE-subsidiebedragen met 50 procent verhoogd De subsidie voor hybride warmtepompen is per 1 januari 2022 flink verhoogd. De zogeheten ISDE-subsidie gaat van 20 procent naar 30 procent, zo heeft Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) bekend gemaakt. Dat de subsidie omhoog zou gaan was vorig jaar al bekend gemaakt, nu zijn de subsidiebedragen per warmtepomp vastgesteld. Deze zijn te raadplegen op de ISDE Aapparatenlijst Warmtepompen 2022 bij RVO. De ISDE heeft voor dit jaar een flink budget: € 228 miljoen is er beschikbaar voor zonneboilers, (hybride) warmtepompen, isolatiemaatregelen en aansluitingen op een warmtenet. Daarnaast is er ISDE-subsidie van € 30 miljoen vrijgemaakt voor kleinschalige windturbines en zonnepanelen. Het gaat wel om apparaten met een vermogen van minder dan 70 kW. De ISDE is beschikbaar tot 2030 en krijgt jaarlijks een nieuw budget beschikbaar. Belangrijk te weten is dat de verhoogde bedragen alleen gelden voor subsidieaanvragen die vanaf 1 januari 2022 zijn ingediend en waarbij het apparaat is geïnstalleerd op of na 1 januari 2022. Het is dus niet mogelijk om voor eerder geïnstalleerde warmtepompen alsnog een hoger subsidiebedrag aan te vragen. Meer informatie: www.rvo.nl/isde

7 nr. 1 Februari 2022 Column In elk nummer van RenovatieTotaal gee dr.ir. Haico van Nunen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. Haico van Nunen is adviseur bij BouwhulpGroep en lector Duurzame Renovatie bij het kenniscentrum Duurzame HavenStad van Hogeschool Rotterdam. Ketenintegratie3.0/4.0/… De onderhoudswereld is een goed georganiseerd systeem geworden. Waar de werkzaamheden voorheen puur bestonden uit enkel schuren en schilderen, is het palet aan werkzaamheden toegenomen naar glas vervangen, tot aan complete gevels en daken renoveren. Dat allemaal binnen professioneel georganiseerde ketens zoals Resultaat Gericht Samenwerken (RGS), Prestatie Gericht Samenwerken (PGS), Resultaat Gericht Vastgoed Onderhoud (RGVO) of met veel aandacht voor Lean en Agile (samen)werken. Deze voorbeelden laten ons zien dat deze noodzakelijke werkzaamheden om ons vastgoed mooi, stevig en functioneel te houden steeds beter op elkaar kan inspelen en daarin ook verantwoordelijkheid durft te nemen. Ondanks dit succes roept een dergelijke voortuitgang bij mij altijd de vraag op: “waartoe zijn deze ketens dan nog meer in staat?”. Van schilderen is er doorgegroeid naar renoveren en staat de volgende uitdaging (duurzaam renoveren) al voor de deur. Dit betekent dat het aanbod van oplossingen eveneens mee moet schuiven, en daarmee schuift de complexiteit van de werkzaamheden eveneens op. Maar die complexiteit is juist wat men in de keten afspreekt met elkaar, middels de prestaties en resultaten. Betekent dit dat verdergaande ketenintegratie ook de oplossing voor alle partijen werkzaam in de volkshuisvesting voor de verduurzamingsopgave is? Op het vlak van realisatie denk ik dat zeer zeker. Het zijn nu al de onderhoudsbedrijven die gewend zijn om in een bewoonde woning te werken. Zeker voor een complexmatige aanpak hebben ze dit zo georganiseerd dat bijvoorbeeld de loodgieter, die in elke woning maar een uurtje nodig is, toch de hele dag aan het werk kan blijven, verspreid over meerdere woningen in de buurt. Duurzaam renoveren vraagt echter ook om duidelijke afwegingen over wat er moet gebeuren. Wat ga je isoleren, welke installatie komt er, welke detaillering wordt er toegepast zodat zowel toekomstig onderhoud als het beeld geborgd zijn? Dat zijn vraagstukken die de keten nog niet integraal kan oppakken. De vraag is of ze dit zelf moeten oppakken, of dat er gebruik moet worden gemaakt van intermediairs. Je kunt natuurlijk de keten naar voren verlengen en een architect of adviseur binnen de keten trekken. Ketenintegratie levert dan een kant en klaar concept. Maar je bent wel gebonden aan specifieke partners in die keten en veelal een beperkte toepassing. Een andere oplossing zou zijn om de focus te houden op dat waar je goed in bent als bedrijf: het uitvoeren van maatregelen. Dat zou ervoor pleiten dat er andere partijen komen die oplossingen (concepten) ontwikkelen en gaan vermarkten om deze vervolgens over te dragen in de vorm van prestaties of gewenste resultaten die dan binnen ketenintegratie 3.0 tot perfecte realisatie gebracht kunnen worden. Is dit waar we onze hoop op moeten vestigen voor de verduurzamingsopgave van Nederland? Start renovatie ARTIS-Aquarium ARTIS heeft met Salverda Bouw een overeenkomst gesloten om een start te maken met de hoogst noodzakelijke renovatie aan het ARTIS-Aquarium. De Gemeente Amsterdam, een aantal fondsen en particuliere schenkers hebben het startbedrag voor de eerste fase bij elkaar gebracht. Voor de verdere financiering van de noodzakelijke restauratie van het Aquarium is ARTIS in gesprek met de Provincie Noord-Holland, de Rijksoverheid, fondsen en particuliere schenkers. Het ARTIS-Aquarium, een rijksmonument geopend in 1881, moet nodig gerestaureerd worden. Zoutwatercorrosie heeft de catacomben aangetast waarop de historische aquaria en grote zaal rusten. De restauratie moet ervoor zorgen dat het gebouw aan bouwtechnische en duurzame standaarden voldoet, nu en in de toekomst. Zo worden het dak de gevels integraal geïsoleerd en worden zonnepanelen geïnstalleerd. Daarnaast wordt het hele systeem van werktuigbouwkundige en elektrotechnische installaties wordt gemoderniseerd en verduurzaamd. Daarnaast wordt het gebouw beter toegankelijk gemaakt. De huidige twee liften worden vervangen door nieuwe liften van waaruit alle verspringende niveaus in de verschillende bouwdelen bereikt worden. De plaatsing van hellingbanen zorgt ervoor dat het volledige Aquarium straks toegankelijk is voor mindervaliden, mensen die slecht ter been zijn, en voor mensen met kinderwagens. Het oorspronkelijke ontwerp van Gerlof Salm is al een paar keer aangepast, onder meer in 1926. Het huidige ontwerp opent meer ramen en versterkt daarmee de verbinding met de straat, de gracht en het ARTIS-park. Verder is de oorspronkelijke structuur van het gebouw in de loop der jaren verloren gegaan door het opdelen van de open ruimten. De ontwerpvisie van OTH en Verlaan & Bouwstra architecten brengt zoveel mogelijk licht en lucht in het gebouw. Het brengt de zicht- en loopassen terug en voegt nieuwe toe om een logische looproute door het gebouw te maken. Het ontwerp zorgt voor verbinding met de buitenwereld en maakt de monumentale architectuur weer beter zichtbaar voor de bezoekers van ARTIS en voor de stad. Naast deze aspecten is het verhogen van de duurzaamheid een belangrijk uitgangspunt bij de restauratie. Al meer dan 30 jaar uw specialist in voorbereiding van vloeren en oppervlakten De beste basis onder iedere afwerking www.nieuwenhuis.nl

8 nr. 1 Februari 2022 Thema: Onderhoud & Schilderwerk Project in Beeld Kozijnen krijgen verlengde levensduur in Delfshaven Bij het onderhoud van wooncomplexen neemt het herstellen van kozijnen vaak een flinke hap uit het beschikbare budget. Het zorgt echter ook voor meer comfort én verduurzaming. Die verduurzaming gaat verder dan alleen beter geïsoleerde woningen, want door niet het gehele kozijn maar slechts de mindere, meestal onderste delen van kozijnen te vervangen, scheelt dat enorm in CO2-uitstoot. Zo verduurzaam je niet alleen een woning, maar ook het proces van de kozijnreparatie. Zoals blijkt bij een net opgeleverd project in Rotterdam Delfshaven bij een wooncomplex met 30 appartementen. Nico Heijmen van Infini† Repair legt uit hoe deze verduurzaming en circulariteit behaald wordt. Auteurs: Henk Wind en Harmen Weijer Het wooncomplex Voorhaven Middenkous stamt uit eind jaren 80, begin jaren 90 van de vorige eeuw. Het gaat om een zogeheten gespikkeld complex, dus deels in handen van particulieren via de VvE en deels van woningcorporatie Havensteder. De appartementen waren nodig toe aan een renovatiebeurt, want zowel de gevels en balkonhekken als kozijnen en deuren waren in een verslechterde staat. In een langdurig overleg tussen de bewoners zijn voor wat betreft de kozijnen van allerlei mogelijkheden vergeleken: van kunststof tot volledig nieuw houten kozijnen. Uiteindelijk kwam In inity Repair in beeld, want zowel het circulaire aspect als de kostenoverwegingen spraken de bewoners het meeste aan. Belangrijkste reden: In inity Repair geeft kozijnen daadwerkelijk een verlengde levensduur. Hoe zit dat precies? Circa driekwart van het kozijn blijft gehandhaafd bij deze methode. Schade zit namelijk vrijwel altijd op de onderste, liggende kozijndelen en bij de verbinding tussen dorpel en stijlen. In inity repair vervangt de aangetaste delen en laat de rest, bijna driekwart van het kozijn, intact. Op deze manier wordt het probleem aangepakt bij de kern op een circulaire manier. Het deel daarboven gebeurt niets mee en heeft dus een hele lange levensduur. Het Accoya hout, waarmee In inity Repair Op het vernieuwde deel van het kozijn wordt de scharnieren van de ramen en deuren weer bevestigd. Foto: Infini† Repair de onderste delen als deelelement vervangt, heeft een levensduurverwachting van 80 jaar. Het kozijn kan zo weer een heel gebouwleven mee. De combinatie van bestaand hout en Accoya levert volgens Nico Heijmen van In inity Repair geen enkel probleem op. Juist niet zelfs. In het Rotterdams Delfshaven is het afgelopen hal aar een jaren 80/90 appartementencomplex gerenoveerd. Foto: Van der Meulen Vastgoedzorg De aangetaste delen worden vervangen. De rest, bijna driekwart van het kozijn, blij intact. Op deze manier wordt het probleem aangepakt bij de kern op een circulaire manier. Foto: Infini† Repair De onderste delen van het kozijn worden vervangen door Accoya hout, dat een levensduurverwachting hee van 80 jaar. Op de linkerfoto is dat gecombineerd met een onderdorpel van Holonite. Foto: Infini† Repair

9 nr. 1 Februari 2022 “Vooral jong hout werkt door het oorspronkelijk boomvocht. Oud hout wordt alleen nat door regen en de werking daarvan is minimaal, net als de werking van Accoya. Verder houden we tussen beide materialen een verbindingsnaad van 5 mm, die we vullen met elastisch blijvende epoxy als verlijming van het nieuwe op het oude deel.” Digitale technieken Ininity Repair maakt gebruik van digitale technieken. Dat begint al bij het digitaal verwerken van de inmeetgegevens van de bestaande kozijnen. Bij de productie van de te vervangen delen wordt vervolgens een chip ingelijmd, waarop alle gegevens van het kozijn zijn vastgelegd. Dit inclusief de montage-instructies. Daarbij gaat het vooral om de hoogte van de te maken verbinding tussen oud en nieuw. Heijmen: “We maken gebruik van een speciale freesmal, die op alle kozijnen toepasbaar is. We maken daarmee een S-vormige frezing. Het lijmcontactoppervlak is daarmee 80% groter dan bij een rechte verbinding, zoals die normaal wordt gemaakt. We gebruiken de doken om de delen constructief aan elkaar te verbinden. De verbinding frezen we altijd op een hoogte die een veelvoud is van 5 centimeter. Daarmee verkleinen we de kans op fouten.” Voorspelbaar onderhoud De reparatiemethode resulteert in een voorspelbaar en duurzaam onderhoud voor de lange termijn. Ininity Repair geeft daarvoor ook garanties af, samen met verfproducent PPG Sigma. Dat PPG zich achter de methode heeft geschaard, is veelzeggend, vindt Heijmen. Hij geeft aan dat Amerikaanse bedrijven dit niet zomaar doen. “Die zijn per deinitie terughoudend als het op aansprakelijkheid aan komt. Ininity Repair is overigens een KOMO-gecertiiceerd product, maar ook een KOMO-gecertiiceerd proces.” De herstelmethode is ook circulair. Bij het herstel blijft namelijk driekwart van het oude kozijn behouden. De nieuwe deelelementen van Ininty Repair worden gemaakt van Accoya hout, dat is verduurzaamd op een Projectgegevens Opdrachtgever: VvE Voorhaven Middenkous, Rotterdam Bouwbegeleider: A3 Architecten, Rotterdam Schildersbedrijf: Van der Meulen Vastgoedzorg Leverancier deelelementen van de kozijnen: Infini Repair Leverancier glas: Jansen Glas Leverancier Ramen en deuren: De Deurenspecialist Leverancier coatings: Sigma Coatings Bouwtijd: augustus 2021 – februari 2022 biologische en milieuvriendelijke manier door middel van een productieproces op basis van azijnzuur. De gestandaardiseerde montage van Ininity Repair geeft minder overlast voor bewoners dan de plaatsing van nieuwe kozijnen. Voor de bewoners is het een pluspunt dat de gevel binnen een dag weer dicht zit. De overlast in de omgeving blijft beperkt doordat er geen grote bokken met kozijnen nodig zijn. Forse besparing De opdrachtgever bereikt met Ininity Repair een besparing tot wel 50 procent van de kosten in vergelijking met nieuwe kozijnen. Als er ook nieuw glas, nieuwe draaiende delen, nieuwe roosters en nieuwe borstweringen worden aangebracht is de procentuele besparing uiteraard lager, maar nog steeds fors. En daarbij is de uiteindelijke kwaliteit hetzelfde als bij het plaatsen van nieuwe kozijnen, maar de overlast veel minder en de circulariteit aanzienlijk hoger dan bij nieuwe kozijnen. Grotere kostenbesparingen zijn eventueel te realiseren met een hybride aanpak. Die wordt ook toegepast in het project Voorhaven Middenkous in Rotterdam Delfshaven. “Voorheen richtten we ons primair op het vervangen van kozijndelen. Maar steeds vaker merken we dat het per woning sterk verschilt hoe de kwaliteit van de kozijnen is. Bij de hybride aanpak worden alleen de kozijnen in de meest weerbelaste gevels voorzien van nieuwe deelelementen. De overige kozijnen zijn vaak minimaal aangetast en worden waar nodig plaatselijk gerepareerd op basis van een traditionele herstelmethodiek met epoxy. Je zou kunnen zeggen dat wij met de hybride variant de beste reparatiemethodiek toepassen uit de verschillende varianten die er zijn. Daarmee komt de totale besparing toch weer snel uit op 40 procent ten opzichte van de plaatsing van nieuwe kozijnen. Als de kozijnen echt op zijn en de aantasting rondom het volledige kozijn zit, vervangen we het kozijn in zijn geheel.” Milieuwinst Dat levert niet alleen economische winst op, maar kent ook grote milieuvoordelen, zo rekent Heijmen voor. “In een ander project in Purmerend hebben we berekend dat het vervangen van kozijndelen een CO2-uitstoot kent van in totaal 15.720 kg CO2. Ter vergelijking: bij een volledig nieuw kozijn zou de CO2-uitstoot een factor 10 groter zijn: 150.000 CO2, en ruim een factor 40 groter als gekozen wordt voor nieuwe kunststof kozijnen: 670.000 CO2. Nu hoor ik regelmatig dat die laatste optie veel minder onderhoud vergt. Maar vergis je niet: kunststof kozijnen zijn na 35 à 40 jaar echt op en moet je tussentijds ook onderhouden. En circulair hergebruik lijkt interessant, maar ook kunststof kent een degradatie van kwaliteit. Dus het is daarna zeker niet te hergebruiken als kozijn. Door deze berekening te doen, maken wij de CO2-uitstoot aantoonbaar en zien we waar de circulaire voordelen ook in gaan zitten.” Naast de kozijnen is in Delfshaven ook direct het glas vervangen door HR++-glas. “En heeft Van der Meulen Vastgoedonderhoud het schilderwerk op zich genomen”, aldus Heijmen. Daarmee is dit project goed afgerond, en zitten de bewoners er weer voor de komende decennia warmpjes bij, wetende dat hun kozijnen hebben bijgedragen aan een betere toekomst. Zowel de voorgevels als de zijgevels zijn onder handen genomen. Foto: Van der Meulen Vastgoedzorg Het resultaat is dat het complex er weer spic en span uitziet en klaar is voor de komende decennia. Foto: Infini Repair

10 nr. 1 Februari 2022 Thema: Onderhoud & Schilderwerk Vakmensen kiezen vaker voor klimaatneutraal geproduceerde cradle-to-cradle verven Steeds vaker zijn verven van duurzame grondsto en gemaakt. En als die verven ook nog eens energieneutraal worden geproduceerd, vliegt de milieu-impact ervan omlaag. Bij verfproducent ADLER zijn ze juist op dit vlak heel ver gevorderd. De verf is cradle-to-cradle-gecertificeerd, en de productielocatie in Oostenrijk is dankzij onder andere zonnepanelen op het dak en de inkoop van Oostenrijkse waterkrachtenergie 100% klimaatneutraal. Nu is Nederland aan de beurt om meer kennis te maken met deze duurzame verven en lakken, vertelt Leon Cremers, directeur van ADLER Benelux. Auteur: Harmen Weijer De roots van ADLER liggen in Oostenrijk. “Het is een echt Oostenrijks familiebedrijf, opgericht in 1934, inmiddels geleid door de derde generatie van de familie Berghofer”, vertelt Leon Cremers. “Het bedrijf telt inmiddels 670 medewerkers in meer dan 30 landen. Op de hoofdvestiging in het stadje Schwaz in Tirol werken 300 mensen, waarvan 110 op de afdeling Research & Development. In Schwaz is ook de enige productielocatie van ADLER. Dat is bewust gedaan, omdat we op deze manier de meest moderne fabriek voor watergedragen verven konden bouwen. We bouwen op dit moment eveneens een nieuwe fabriek voor oplosmiddelhoudende verf.” Green assortiment Duurzaamheid staat al vier decennia hoog in het vaandel bij ADLER. Een belangrijke pijler daarin zijn milieuvriendelijke lakken op waterbasis: meer dan twee derde van alle ADLERproducten wordt op waterbasis geproduceerd, vele daarvan met een groot aandeel natuurlijke en duurzame grondstoffen. Cremers: “De productie in Schwaz is bovendien energieneutraal, dankzij onder andere zonnepanelen op het dak en de inkoop van Oostenrijkse waterkrachtenergie. Daarnaast produceren we onze verven cradle-to-cradle. Om hiervoor gecerti- Žiceerd te worden moeten we aan veel zaken voldoen. Dat begint al met de productie, maar ook dankzij het gebruik van recyclebare verpakkingen en hernieuwbare grondstoffen is onze verf heel duurzaam.” Deze cradle-to-cradle certiŽicering kan heel belangrijk zijn voor vakprofessionals, weet Cremers. “In veel bestekken worden ook aan verven steeds hogere eisen aan duurzaamheid gesteld, waaronder cradle-tocradle. Dan is het Žijn dat onze verven aan die eis kunnen voldoen.” Het past in het gehele green assortiment dat ADLER voert, legt Cremers uit. “Alle producten in dit assortiment worden gekenmerkt door een uitstekende ecologische balans en een laag VOCgehalte. Daarnaast bevatten ze geen giftige stoffen en stoffen die gevaarlijk zijn voor het milieu.” Spuittechnieken Een van de ontwikkelingen die Cremers steeds meer constateert en in de lijn ligt van duurzaamheid, is het gebruik van spuittechnieken door schilders. “ADLER is al jaren actief in de meubelbranche, en dan voornamelijk voor de keukensector. Vrijwel alle grote keukenproducenten maken gebruik van onze verven. Dat gebeurt op een efŽiciënte manier door middel van spuiten. Desgewenst leveren wij ook de bijbehorende apparatuur. Deze hebben we ook beschikbaar voor vakmensen in de bouwsector. Door de verf te spuiten is een goede dekking goed te realiseren in 1 laag, waar je met de kwast vaak 3 lagen moet aanbrengen voor een goed en mooi resultaat. Minder gebruik van verf is natuurlijk ook duurzaam.” ADLER is wellicht bij de Nederlandse bouwprofessional niet de allerbekendste, maar daar gaat de komende tijd verandering in komen, vertelt Cremers. “ADLER heeft in Oostenrijk een grote naam. Dat komt omdat in elk dorp wel een zogeheten Farbenmeistergeschäft te vinden is, oftewel een verfvakwinkel met alleen ADLERkwaliteitsproducten. Vakmensen in Nederland kopen daarentegen voornamelijk bij de groothandel, waar de meeste bekende merken te vinden zijn. We zijn drukdoende met enkele partijen om ook in de groothandel gekocht te kunnen worden. En vlak het internet niet uit: veel vakprofessionals, maar ook particulieren, gaan ons in de toekomst online vinden.” Persoonlijk advies Bij verkopen alleen blijft het echter niet, legt Cremers uit. “We vinden kwaliteit en ondersteuning voor de gebruiker heel belangrijk. Nu zeggen alle producenten dat, maar wij onderstrepen dat door bij een aanvraag altijd op locatie bij de klant langs te komen voor extra advies. Onze buitendienst hebben we hierop ingericht. Zij nemen kleurstalen mee en geven technisch advies. Daarnaast geven we praktijkgerichte trainingen. Ook hierbij merken we dat klanten ons vinden vanwege ons duurzame karakter. Dat geeft wel aan hoe onze lakken, verven en houtverduurzamingsmiddelen gewaardeerd worden.” Meer info: www.adler-verven.nl Door de verf te spuiten is een goede dekking goed te realiseren in 1 laag, waar je met de kwast vaak 3 lagen moet aanbrengen voor een goed en mooi resultaat. Foto: ADLER In het Tiroler stadje Schwaz is de hoofdlocatie van ADLER gevestigd. Foto: ADLER Op de hoofdvestiging van ADLER werken 110 mensen op de afdeling Research & Development. Foto: ADLER/Daniel Gebhart de Koekkoek.

11 nr. 1 Februari 2022 Indicator voor circulair onderhoud ontwikkeld OnderhoudNL hee samen met W/E-adviseurs een indicator ontwikkeld, waarmee de markt de onderhoudsaanpak van bestaand vastgoed meetbaar kan maken en kan optimaliseren op het gebied CO2-belasting en circulariteit. Deze indicator is MKI-Onderhoud (Milieu Kosten Indicator). Onderhoudsbedrijven die een volgende stap richting het circulair renoveren van een (huur)woning willen maken, kunnen alvast aan de slag met een eerste rekentool die is ontwikkeld voor renovaties van platte daken. Voor de verduurzaming van de woningvoorraad beseffen steeds meer corporaties dat in de bestaande bouw veel grotere slagen te maken zijn dan in de nieuwbouw. OnderhoudNL Totaal heeft, met ondersteuning van TKI Urban Energy, W/E adviseurs opdracht gegeven MKI Onderhoud te ontwikkelen. De indicator is gemaakt voor en door onderhoudsbedrijven en corporaties om de integrale milieu-impact van ingrepen in de bestaande bouw te kunnen berekenen. Nu de indicator er is, wil OnderhoudNL graag met elkaar praktijkervaring op doen om de toepassing van MKI Onderhoud te stimuleren. Onderdeel van RGS MKI Onderhoud maakt onderdeel uit van de KiB-systematiek (Kwaliteit in Balans): het afwegingskader voor het ontwikkelen van resultaatgerichte onderhoudsaanpakken. Vanuit de methodiek is een prototype van een rekentool in Excel ontwikkeld, die oorspronkelijk is bedoeld om te toetsen of de nieuwe indicator goed werkt. Daardoor bevat de tool nu alleen nog enkele varianten voor onderhoud aan platte daken. Het prototype heeft aangetoond dat MKI Onderhoud werkt. Nu wil OnderhoudNL het prototype gaan uitbreiden met andere bouwdelen, zoals gevelelementen of kozijnen. Dan is de tool breder toepasbaar en kan deze worden gebruikt om met ketenpartners in gesprek te gaan over welke keuzes u maakt bij de onderhoudsaanpak. De methode en tool zijn gebaseerd op de methodiek voor de nieuwbouw Milieuprestatie Gebouwen uit het Besluit Bouwwerken Leefomgeving (voorheen Bouwbesluit), de Nationale Milieu Database (NMD) en landelijk beleid voor het meetbaar maken van circulariteit. Thema: Onderhoud & Schilderwerk Viruswerende verf stap dichterbij Onderzoekers van de Universiteit Utrecht werken aan nieuwe verf, die met behulp van toegevoegde bestanddelen virussen kapot kan maken. Dat kan van groot belang zijn de bestrijding van corona- en andere virussen. Hoogleraar Bert Weckhuysen (Faculteit Bètawetenschappen) vertelt over de eerste belo evolle onderzoeksresultaten. De keuze bij het verfschap van de gemiddelde bouwmarkt lijkt al bijna eindeloos. Toch biedt verf volgens Weckhuysen nu vaak enkel een beschermlaag aan de muren of het hout. Om extra functies aan de verf toe te voegen, pogen onderzoekers van de Universiteit Utrecht materiaal in de verf te verwerken dat ervoor zorgt dat virus- of bacteriëndeeltjes worden afgebroken. De virusdeeltjes die binnenshuis rondvliegen, landen op de verf. De extra bestanddelen in de verf zullen ervoor zorgen dat die virusdeeltjes vervolgens afbreken, aldus Weckhuysen. Eerste beloftevolle stappen In samenwerking met het Universitair Medisch Centrum Utrecht zijn de eerste beloftevolle stappen in het onderzoek volgens Weckhuysen gezet: “We hebben de nieuwe verf getest door de toegevoegde bestanddelen te laten reageren met de virusdeeltjes en zijn nagegaan of ze in staat zijn om covid-deeltjes af te breken. Deze toegevoegde bestanddelen bestaan uit zogeheten fotokatalytische deeltjes, waarbij (kunstmatig) licht een cruciale rol speelt: Mensen moeten ervoor zorgen dat ze hun ruimtes voorzien met lampen die op de verf schijnen, want als het donker is, werkt het niet. Je hebt dus geen zonlicht nodig, maar wel zichtbaar licht dat kleur geeft.” In een eerder artikel van NEMO Kennislink stelde mede-onderzoeker Eline Hutter onlangs dat de keuze voor verf die reageert op kunstmatig licht, onder andere is ingegeven door de mogelijke gezondheidsrisico’s van titaniumdioxide dat vaak is verwerkt in verven die reageren op uv-licht. De verf die wordt ontwikkeld door de Universiteit Utrecht is dan ook nieuw in zijn soort: “Dat zorgt ervoor dat de ontwikkeling langer duurt dan als je simpelweg iets toevoegt aan bestaande verf, maar we hopen zo wel betere controle te hebben over het totale mengsel en wat het allemaal doet,” aldus Hutter. Gedeactiveerd virus Nu de eerste resultaten op covid19-deeltjes en e-colibacteriën bekend zijn, is het volgens Weckhuysen zaak om de stabiliteit van de verf te onderzoeken. “De fotokatalytische deeltjes die we toevoegen moeten er niet voor zorgen dat de verf kapotgaat. Het kan niet zijn dat je elke keer na een paar weken opnieuw moet gaan schilderen,” vertelt Weckhuysen. Door in een kleine kamer verschillende lampen op de verf te richten, willen de onderzoekers daarom nagaan of bepaald licht het best werkt. “Ten tweede moeten we ervoor zorgen dat er voldoende afbraak is,” stelt Weckhuysen. Als de virusdeeltjes eenmaal op de muur plakken, moeten ze volledig zijn afgebroken en daarmee minder ziekteverwekkend. “We hebben nog niet helemaal in de gaten of we het virus helemaal kapot krijgen. Wel is er voldoende bewijs om te zeggen dat we het gedeactiveerd krijgen, maar voorlopig nog niet helemaal kapot.” Voordat de verf daadwerkelijk commercieel verkrijgbaar is, vraagt nog wel even om enig geduld. “Ik denk dat we nog zo’n vijf à acht jaar moeten wachten,” stelt Weckhuysen. Zeker is volgens Weckhuysen dat door de huidige revolutie in materialen er binnen tien jaar veel mogelijk gaat worden: “Er gaan heel veel dingen gebeuren in de materiaalwetenschap waarbij je denkt van 'wow' het is dus meer dan alleen een kleur of een beschermlaag.” Bron: Universiteit Utrecht

Schone gevels en mooi rendement met buitenmuurverf ThermoSan Langdurige, allround bescherming dankzij nano-technologie Tot 33% langere onderhoudsinterval Indrukwekkende kleurstabiliteit Bijzonder vuilafstotend Voor meer info kijk op: www.drostcoatings.nl Als opvolging op de succesvolle Noblesse aflak is er nu een spray versie gebaseerd op deze aflak. Laat u ook overtuigen van de eigenschappen die de nieuwe Devetop Noblesse Spray met zich meebrengt. DEVETOP Noblesse Spray • Hoog standvermogen tot wel 300 - 400 µm nat • Superieure huidvetbestendigheid • Goed reinigbaar • HACCP certificering (R1 CH1623706) • French A+ certificering • Safety-for-toys certificering (EN 71-3) • Reductie CO2 emissie • Weinig overspray • Zeer slijt- en krasvast EN 71-3 SAFETY FOR TOYS DE AQUA NOVA PRO LAK OP WATERBASIS VOOR KRASBESTENDIGE OPPERVLAKKEN ADLER BENELUX BV | 5591 RA HEEZE | T. +31 85 064 2020 | INFO ADLER BENELUX.COM ADLER VERVEN.NL T: +31 (0)174513094 E: info@tcvddool.nl I: www.tcvddool.nl WIJ STAAN AL BIJNA 85 JAAR VOOR: Een kostenefficiënt alternatief voor nieuwbouw Verhogen van uw bedrijfsruimte betrouwbaar flexibel snelheid innovatief

13 nr. 1 Februari 2022 Thema: Onderhoud & Schilderwerk Circulair en duurzaam karakter van glas centraal in VN Jaar van het Glas Velen weten het waarschijnlijk niet, maar 2022 is door de Verenigde Naties uitgeroepen het Internationaal Jaar van het Glas. Daarmee wil de VN “het technologische, wetenschappelijke en economische belang onderstrepen van dit vaak onzichtbare transparante en faciliterende materiaal”. Voor de renovatie- en onderhoudssector is deze aandacht voor glas aanleiding om verschillende activiteiten te organiseren om het vak van glaszetter zo breed mogelijk te onder aandacht te brengen. Auteur: Harmen Weijer. Foto’s: De Glaskoning/OnderhoudNL. Glas in gebouwen is inmiddels zo vanzelfsprekend dat men is vergeten hoe belangrijk glas is en hoe het kan helpen aan bijvoorbeeld de verduurzaming van gebouwen. “Dat is ook de reden dat we dit jaar aangrijpen om glas over het voetlicht te brengen”, vertelt Ferdinand Wieman, sectormanager bij Onderhoud NL voor onder andere de sector Glas. “Het VN Jaar van het Glas gaat heel breed met onder andere glaskunst. Wij richten ons uiteraard op vlakglas. Ook daarin gebeurt momenteel veel. Denk aan de verduurzaming, waarbij er nog steeds woningen met enkel glas of verouderd dubbel glas worden verbeterd. De komende jaren zullen we veel isolatieglas in woningen aanbrengen. Dit past heel goed in de renovatiegolf, die de komende jaren te verwachten is.” Wieman wijst tevens op het veiligheidsaspect van modern glas. “In bijvoorbeeld veel studentenhuizen zit nog steeds enkel glas, wat nare gevolgen kan hebben. Zo vond er vorig jaar een dodelijk ongeluk plaats, toen een student in zijn huis door een glazen ruit naar beneden viel. Wij wijzen dan ook pandjesbazen op de veiligheidsaspecten van triple glas, dat minders snel breekt en een val kan opvangen.” Recycling vlakglas Daarnaast heeft glas een hoog circulair karakter, want Nederland zamelt nog steeds veel vlakglasafval in. In 2020 (cijfers van 2021 zijn nog niet bekend) werd bijna 87.500 ton vlakglas ingezameld en aangeboden om te recyclen. Daarvan werd 3072 ton door onderhoudsbedrijven aangeboden, waarmee 356 ton CO2 is bespaard. “Daarnaast is het binnenklimaat een belangrijk aspect. Glas zorgt voor veel meer licht in huis en dankzij slimme innovaties is het ook mogelijk bij veel zon ruiten te verduisteren, naast uiteraard het toepassen van zonwering, zodat het niet te warm wordt in huis.” Dit wordt sinds begin dit jaar ook onderkend door de rijksoverheid in de verhoging van de subsidies voor isolatieglas. Wieman: “De ISDE-subsidie is met zo’n 50 procent verhoogd. Daardoor is het subsidiebedrag op HR++glas verhoogd van € 35 naar € 53 en op triple glas van € 100 naar € 150. Door het aandragen van diverse voorbeelden uit de praktijk is daarnaast ook het minimum aantal vierkante meters verlaagd van 10 naar 8. Hierdoor komen meer projecten in aanmerking voor de ISDE.” Glaszetters hebben de komende jaren veel werk in de verduurzaming van de bestaande bouw met het plaatsen van steeds meer isolatieglas. Glaszetter Voor de onderhoudssector zijn dat allemaal redenen om glas en het vak van glaszetter in brede zin bekender te maken “Wij richten ons zowel op onze sector als bouwgerelateerde partners, zoals architecten. En uiteraard richten we ons op onze opdrachtgevers, zowel zakelijk als particulier. Dan doen we door middel van allerlei activiteiten. Zo loopt er al een campagne De Waarde van Glas, waar we dit jaar nog eens 3 video’s aan toevoegen. Op tv, via RTL, leveren we ook een bijdrage aan de documentaire De Wereld van glas.” In het kader van een Leven Lang Ontwikkelen organiseert de brancheverenging verschillende activiteiten. Zo is ROC Midden Nederland afgelopen najaar de MBO 2-opleiding Glaszetter in Nieuwegein gestart, waaraan 20 volwassen leerlingen hebben meegedaan. “Die opleiding willen we dit najaar een vervolg geven, en daarvoor willen we geïnteresseerden uit de onderhoudssector en daarbuiten warmmaken. Verder stimuleren we het vak door trainingen en cursussen voor zijinstromers te organiseren, en door e-learnings aan te bieden. Daarmee willen we het vak glaszetter uit het imago halen dat het alleen maar fysiek zwaar werk is. Er zijn tegenwoordig vele moderne manieren om glas te zetten. Denk aan hulpmiddelen zoals een grijper die door vakmensen met een joystick worden bediend en glas veel makkelijk op zijn plaats brengt.” Meer info: https://wordglaszetter.nl Er zijn tegenwoordig vele moderne manieren om glas te zetten, zoals met hulp van een grijper die door vakmensen met een joystick worden bediend en glas veel makkelijk op zijn plaats brengt.

Made with FlippingBook

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=