RenovatieTotaal 5 - 2022

Hét platform voor de renovatiesector ACTUEEL Appartementen in Del van label D naar A+ 6 CIRCULAIRE RENOVATIE Circulair renoveren in de praktijk kan wel degelijk 12 BOUWHISTORIE Moderne technieken 27 N UMM E R 5 | J A A R G A N G 12 | S E P T E M B E R 2 0 2 2 Schone lucht in Roosendaalse school Pag. 8 Thema: Ramen, deuren en kozijnen

4 2 1 3 SLIMME OPLOSSINGEN…. STERKE MATERIALEN SPOUWANKER RENOVATIESYSTEEM VAN GEBR. BODEGRAVEN www.gb.nl Tot in de jaren negentig is in de Nederlandse woningbouw voornamelijk gebruikgemaakt van verzinkte spouwankers. Omdat in toenemende mate rekening werd gehouden met de omstandigheden waaraan gevels onderhevig zijn, is de regelgeving door de jaren heen verscherpt. Hoewel dit in eerdere versies al stond vermeld, staat vanaf 2012 nadrukkelijk in het Bouwbesluit voorgeschreven dat spouwankers in buitengevels minimaal dienen te voldoen aan het kwaliteitsniveau van rvs 316. Steeds vaker wordt geconstateerd dat de spouwankers van woningen zijn aangetast door corrosie. Dit zijn voornmelijk huizen die in de jaren 60 t/m 80 zijn gebouwd. Ook komt het voor dat er te weinig spouwankers per m2 zijn aangebracht. Dit betekent dat de buitengevels niet (meer) stabiel zijn en mogelijk kunnen vallen. Bijvoorbeeld bij extreme wind, bouwkundige keuringen, verbouwingen en renovatiewerkzaamheden komen dit soort mankementen aan het licht. In dergelijke situaties is het noodzakelijk om de binnen- en buitenmuur opnieuw of extra te koppelen en te stabiliseren. Uiteraard dient hierbij rekening te worden gehouden met de verschillen in materiaaleigenschappen en belasting tussen de binnen- en buitenmuur. Het UNI-spouwrenovatiesysteem is speciaal ontwikkelt voor stabilisatie van bestaande spouwmuren. Voor het systeem wordt gebruik gemaakt van de techniek zoals Gebr. Bodegraven die levert met de UNIflexplug in de nieuwbouw.Verschil is dat voor het renovatiesysteem een plug zonder schotel wordt gebruikt. Het systeem heeft zijn constructieve waarde ruimschoots bewezen en is eenvoudig aan te brengen in beton, kalkzandsteen en baksteen. Hiernaast is de toepassing geschikt in combinatie met alle soorten isolatiemateriaal. De pluggen zijn leverbaar in 18 verschillende lengtematen, van 100 mm t/m 270 mm. Nadat de spouwmuurcheck heeft plaatsgevonden en de spouwruimte is opgemeten, kunnen de juiste UNI-renovatiepluggen en de bijbehorende rvs 316 UNI-slagspouwankers worden bepaald. Elke situatie is uniek en daarom dient vooraf altijd een trekproef te worden uitgevoerd. Heeft u interesse of vragen, neem dan contact op met afdeling techniek of mail naar techniek@gb.nl Boren Ø8 mm in de lintvoeg UNI-inslagspouwanker plaatsen mbv renovatie slagpin Renovatieplug plaatsen mbv renovatie inslaghulpstuk Boorgat in de buitengevel afvullen met cementgebonden 2 componenten mortel 10 - 20 mm 60 - 90 mm 50 mm MADE IN HOLLAND Gat Ø 8 mm boren in de voeg door het buitenblad, spouw en 50 mm in het binnenblad. Boor 1 à 2 keer goed lossen om boormeel te verwijderen. Stofvrij boren (boorgat stofvrij maken). Boordiepte goed instellen, zodat plug 50 mm in binnenblad gepositioneerd kan worden. UNI-spouwanker moet afwaterend naar het buitenblad worden geplaatst. Plaats de Renovatieplug in het voorgeboorde gat m.b.v. het Renovatie-Inslaghulpstuk (art.nr. 390010). De Renovatieplug is goed geplaatst als deze 50 mm in het binnenblad zit. Het Renovatie-Inslaghulpstuk is geschikt voor alle lengtematen Renovatiepluggen. Voor het veilig inslaan van het UNI-Slagspouwanker Ø4 wordt de Renovatie-Slagpin (art.nr 390011) gebruikt. De Renovatie-Slagpin is geschikt voor alle lengtematen van het UNI-Slagspouwanker Ø4. Het voorgeboorde gat in het buitenblad volledig afvullen met 2-componenten chemische mortel. Het gehele gat moet worden gevuld met deze mortel. STAPPENPLAN

3 nr. 5 September 2022 Redactioneel In dit nummer COLOFON RenovatieTotaal is een onafhankelijke informatiebron en verschijnt 7 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, op- en aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken hee . Jaargang 12, nummer 5, september 2022 Uitgever Hugo Arends (0570) 861007 E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl Hoofdredactie Harmen Weijer redactie@renovatietotaal.nl Redactie Frank de Groot Paul Engels Medewerkers Haico van Nunen Willard van Reenen Marketing & Communicatie Maxime Wendt (0570) 768642 E-mail: maxime@handelsuitgaven.nl Advertenties Tom Sotthewes (0570) 654660 E-mal: tom@handelsuitgaven.nl Abonnementen Mirjam Nijbroek (0570) 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Ontwerp en Opmaak Bureau OMA, Doetinchem www.bureauoma.nl Cover WTU-balansventilatie houdt lucht in Roosendaalse klas schoon (pag. 8) Druk Rodi Rotatiedruk RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273, 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 7421 ZC Deventer Tel. 0570 – 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schri elijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd. Thema Ramen, deuren & kozijnen: Slank kozijn met superdun isolerend glas 11 Circulariteit: Seniorenwoningen circulair gerenoveerd 18 Installaties: ‘Onzichtbare’ techniek in De Droogbak 34 6 Actueel 7 Column 8 Project in Beeld 12 Thema Ramen, deuren kozijnen: Circulariteit in de praktijk 15 Thema Ramen, deuren kozijnen: Productoverzicht 21 OudNieuw 22 Eeuwenoud fraterhuis in Oss gerenoveerd 25 Doos-in-doos constructie in monument 27 Bouwhistorie en moderne technieken 31 Installaties: CO2-gestuurde ventilatie 33 Installatienieuws 37 Productoverzicht Verduurzamen Je hoeft geen glazen bol te hebben om te kunnen voorspellen dat de renovatiesector de komende jaren het razend druk zal hebben. Verduurzamingsopgave, regulier onderhoud, jaren 60/70/80 woningen nodig aan renovatie toe. En dan komt er ook nog eens een oorlog over heen, waarin de grootste aardgasproducent ter wereld de agressor is en die de wereldwijde sancties daarvoor pareert door de gaskraan dicht te draaien voor buitenlandse afnemers. Dan zie je ineens hoe a ankelijk we zijn geworden van fossiele brandstoffen. Noem het gerust: verslaafd. Duitsland overweegt zelfs zijn 3 nog geopende kerncentrales toch niet te sluiten, zoals eerder afgesproken. Energiebesparing en verduurzaming van gebouwen (maar ook in andere sectoren) staan hoger dan ooit op de agenda. Dan doemt een nieuw probleem op: waar halen we de materialen op om onze gebouwen te verbeteren? Want er is ook een schreeuwend tekort aan materialen, om te bouwen en om apparaten te maken. Misschien ligt de oplossing wel heel dichtbij huis: oogsten uit te renoveren dan wel te slopen gebouwen. Gun die deur een tweede leven en krik hem weer op naar de huidige normen. Kijk eens naar natuurlijke isolatiematerialen in plaats van aardolie-gebaseerde isolatie, kijk eens naar out-of-the-box maatregelen voor ramen en kozijnen. Hoe dat kan? In deze editie van RenovatieTotaal worden enkele voorbeelden gegeven van hoe circulair renoveren in de praktijk kan werken, bij woningen en bij een voormalige loods die tot kantoorcomplex is omgebouwd. Ja, het vereist veel meer effort, zelfs – om in oorlogstermen te blijven – bloed, zweet en tranen. Maar als het treintje eenmaal loopt, gaat het gesmeerd. Harmen Weijer Hoofdredacteur RenovatieTotaal Reageren? redactie@renovatietotaal.nl

• Geen buitendeel • Klein van formaat en flexibele opstellingsmogelijkheden • Directe CO2-, gas- en geldbesparing/Lage initiële kosten • Werkt samen met elke cv-ketel (hybride) en onze hoogwaardige WPV-voorraadvaten (all-electric) • Eenvoudig te installeren en te onderhouden • De Nederlandse warmtepomp voor Nederlandse woningen • Kan ook koelen De nieuwe naam in warmtepompen voor bestaande bouw en nieuwbouw Ontmoet Vincent Scan de QR-code of kijk op ontmoetvincent.nl

5 nr. 5 September 2022 Ruimte in de ruimste zin van het woord? Uit de koker van specialisten op het gebied van schuifsystemen, MACO en Hautau, komt het slimme en flexibele schuifsysteem: Move. Een ware synergie voor nieuwe marktkansen en interessant voor de totale keten. Van architecten en verwerkers tot eindgebruikers. Want: het systeem staat voor ontwerpvrijheid, slimme montage, prettige bediening en veilig wonen. Sinds vrijdag 26 augustus is dit schuifsysteem in Schema A en C gecertificeerd met inbraakweerheid klasse SKG2. Dus, Ready to Move! Slim en soepel Is de wens het raam te openen voor ventilatie, ook al staat de vensterbank vol óf wil men een handig bovenraam in de badkamer? Dat kan. Move biedt de oplossing door de ruimtebesparende parallelstand. De kierstand biedt bescherming tegen het onbedoeld openschuiven en vergemakkelijkt de ventilatie. Doordat de greep aan alle vier de zijden van de vleugel kan worden geplaatst is er een grote flexibiliteit in ontwerp. Speciale formaten zijn ook geen enkel probleem. De Move geeft ruimte in de ruimste zin des woords. De oplossing in schuifbeslag Een goede beweging: dat is de omschrijving van het slimme schuifbeslag. Zijn eenvoudige en snelle montage maakt het tot een unieke oplossing. Daarbij heeft het systeem ook een enorm tolerantiebereik. Tevens overtuigend is de vrije keuze van de greeppositie en de mogelijkheid om speciale formaten te bouwen. Bovendien is er serieproductie mogelijk. Simpelweg: boren, aanleggen en inschroeven. Luxe voor privé en openbare gebouwen Een kwaliteit die soepele en feilloze bediening waarborgt zonder enige moeite, zelfs bij verschillende gebruikers zoals openbare gebouwen en hotels. De scheiding van schuif- en vergrendelingstechniek is hiervoor verantwoordelijk. Dit is uniek in de markt. Serieproductie zonder afbreuk te doen aan kwaliteit Het geoptimaliseerde schuifsysteem heeft een goede afdichting en waterdichtheid door de aantrek en omtrekafdichting in een speciaal ontwikkeld kunststofproƒiel. Absolute dichtheid, zelfs in serieproductie. Met Move wordt luxe standaard en kiest men voor een duurzame oplossing met een lange levensduur. Praktische installatie De montage is eenvoudig en efƒiciënt, met standaardgereedschap te realiseren. Prettig voor de verwerking is ook de hoge tolerantie van maximaal ongeveer vijf millimeter. In combinatie met het MACOMultiMatic beslag kan de centrale vergrendeling vrij ontworpen worden met bestaande voorraadonderdelen: dit optimaliseert het voorraadbeheer. Klembare sluitdelen aan de greepzijde zijn in hoogte verstelbaar. Dit kan ook in ingebouwde toestand achteraf worden ingesteld. Deze voorinstel- en afstelmogelijkheden functioneren ook perfect na het laden en het transport en besparen tijd bij de installatie van de elementen in het gebouw. “We connect” Wilt u uw kennis over MOVE verruimen? MACO is aanwezig op de beurs Houtpro+, te vinden bij stand 6340. Het bedrijf heeft daar als thema "We connect". De verbinding tussen Product, Partners en duurzaamheid staat centraal. Een breed begrip, want het staat voor mechanisch én elektronisch beslag, partnership maar ook voor ondernemingskracht van MACO Benelux: een sterk team dat verbindt. MACO MACO.EU Producten In de spotlight Product uitgelicht Tekorten aan duurzame materialen verder toegenomen Veel bedrijven in de duurzame energie kunnen de extreme vraag naar zonnepanelen, isolatie enwarmtepompen steeds moeilijker bijbenen. Driekwart van de bedrijven heeft last van tekorten aan materiaal. Bovendien zijn de levertijden bij 85 procent van de bedrijven sinds eind 2021 verder toegenomen, bij een kwart zelfs tot meer dan een half jaar. Ook het tekort aan vakmensen is een probleem. Dit blijkt uit een enquête onder leden van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) van begin juni. Aan de enquête namen 80 bedrijven deel. Door de Russische invasie in Oekraïne zijn energieprijzen verder gestegen. Daardoor is de vraag naar onder meer zonnepanelen, isolatie en warmtepompen verder toegenomen. Bij bijna 60 procent van de respondenten is de omzet in de eerste jaarhelft meer dan 10 procent gestegen ten opzichte van vorig jaar. Bij een kwart zelfs meer dan 25 procent. Maar dat succes heeft een keerzijde: driekwart van de bedrijven geeft aan last te hebben van de schaarste aan materialen. Met name omvormers, warmtepompen (of onderdelen), elektronische componenten en zonnepanelen zijn schaars. Bij meer dan de helft van de respondenten levert dat enkele maanden vertraging op in de levering van producten. Bij ruim een kwart is de vertraging zelfs meer dan een half jaar. Als voornaamste oorzaken van de materialenschaarste worden genoemd de snelle stijging van de vraag en de hoge prijzen. Sommige materialen zijn bovendien schaars, doordat ze voor vele toepassingen nodig zijn (zoals computerchips). Bedrijven ervaren verder grote verschillen in de snelheid waarmee grondstoffen en materialen geleverd kunnen worden. Dat maakt het lastig om te plannen. Als een onderdeel niet beschikbaar is, kan soms een veel groter project niet afgerond worden. Veel bedrijven hadden flinke voorraden, maar die worden de afgelopen maanden minder goed aangevuld. Bij 85 procent van de respondenten is de levertijd aan klanten in de eerste helft van dit jaar langer tot veel langer in vergelijking met het halve jaar ervoor. Een levertijd van enkele maanden voor de meest verkochte producten is normaal geworden bij de helft van de bedrijven. Bij 15 procent van de bedrijven duurt het leveren van het meest verkochte product nu zelfs meer dan een half jaar. Bron: NVDE

6 nr. 5 September 2022 Actueel Subsidie Gelderse Investeringsimpuls voor verduurzaming 182 woningen Nijmegen In de Nijmeegse volkswijk Wolfskuil gaan woningcorporatie Portaal en haar ketenpartner Veluwezoom Verkerk 182 woningen opknappen en isoleren. Hiervoor stemde ruim 77% van de bewoners uit de Bosbesstraat, Floraweg, Klaverstraat, Varenstraat, Korenbloemstraat, Mirtestraat, Papaverstraat en Zonnebloemstraat in met het renovatievoorstel. Een meevaller voor de bewoners is dat ze voor deze renovatie geen huurverhoging krijgen doorberekend. Portaal krijgt namelijk voor de verduurzaming van de woningen een subsidie vanuit de Gelderse Investeringsimpuls. Eind augustus is Veluwezoom Verkerk gestart met de werkzaamheden, die ongeveer een jaar duren als alles volgens plan verloopt. Bewoners zijn onlangs bezocht door de bewonersbegeleider om de renovatie persoonlijk door te spreken. Ze ontvangen ruim van tevoren een dagplanning met uitgebreide informatie over de werkzaamheden en de voorbereidingen. Bewoners gaven aan last te hebben van vocht, tocht en kou in hun woningen. Met deze ervaringen is een renovatievoorstel gemaakt. De woningen worden comfortabeler en energiezuiniger gemaakt. Door een betere isolatie hebben ze na de werkzaamheden minimaal energielabel B. De ventilatie in de woning wordt verbeterd, zodat het binnenklimaat gezonder en prettiger is. Aan de buitenkant van de woning worden onderhoud en verbeteringen uitgevoerd, zodat de woning er weer stralend bij staat. Uiteindelijk hebben de bewoners weer een gezonde, veilige, comfortabele en energiezuinige woning met een mooie uitstraling, waar het prettig wonen is. Samen met de Biezen en het Waterkwartier maakt Wolfskuil onderdeel uit van het stadsdeel Oud-West in Nijmegen. De woningen in Wolfskuil zijn gebouwd rond 1948, in een tijd van de wederopbouw van Nederland en hoge woningnood. Bijzonder is het dat de woningen veel karakteristieke details hebben en in sfeervolle straten liggen, die de wijk een eigen identiteit geven. Maar, zoals veel woningen uit die tijd, zijn de woningen nauwelijks of niet geïsoleerd. Met dit plan maken portaal en Veluwezoom Verkerk de woningen weer toekomstbestendig. De provincie Gelderland wil verduurzaming in haar regio stimuleren om het energieverbruik binnen de gebouwde omgeving te verminderen. Woningcorporaties spelen daar volgens de provincie een belangrijke rol in. Om deze reden worden verduurzamingstrajecten van woningcorporaties gesubsidieerd, wanneer zij kunnen versnellen of de ambitie kunnen verhogen. Bron: Portaal Del se huurappartementen flink verduurzaamd: van energielabel D naar A+ BAM Wonen gaat het groot onderhoud en de verduurzaming uitvoeren van 132 huurappartementen van Vestia aan de Lodewijk van Deysselhof in Delft. Door de verbeterde isolatie en ventilatie gaan de appartementen uit 1965 van een gemiddeld energielabel D naar A/A+. De werkzaamheden zijn inmiddels gestart en naar verwachting wordt het project in het tweede kwartaal van 2023 opgeleverd. Aan de 132 appartementen worden woningverbeterende werkzaamheden uitgevoerd. Dit zijn onder andere isolerende maatregelen aan gevel en dak zoals nieuwe kunststof kozijnen met HR++ beglazing en het aanbrengen van kopgevelisolatie, afgewerkt met minerale steenstrips. Ook worden de badkamers, keukens, toiletten en nieuwe balkon- en galerijhekken grotendeels vernieuwd. Voor de uitstraling van het complex worden daglichtopeningen aangebracht in de gevel van het centraal trappenhuis, waarmee het gevoel van veiligheid wordt vergroot en de gesloten uitstraling van het complex wordt verbeterd. De frisse nieuwe uitstraling van het complex is ontworpen door BTR Architecten. In alle woningen worden de radiatoren vervangen en aangesloten op het individuele afleversysteemmet warmtewisselaar in de woningen. De woningen worden voorzien van een gebalanceerd ventilatiesysteem middels een warmte-terugwinunit met een mechanische afvoer en toevoer van schone lucht. Dit alles voor een gezond binnenklimaat. De woningen worden in de aanpak voorbereid op de aansluiting van het nieuwe Open Warmtenet. De gemeente Delft heeft samen met verschillende corporaties, waaronder Vestia en netbeheerder Stedin het initiatief genomen om in Delft een Open Warmtenet aan te leggen. Netverder legt het net aan en Equans wordt de eerste exploitant. Het toekomstige warmtenet dat naar verwachting in 2023/2024 operationeel is, wordt gevoed met warmte uit een geothermiebron bij de TU Delft. En wordt op termijn aangevuld met restwarmte vanuit de Rotterdamse haven. Dit is het vierde project dat BAM Wonen in opdracht van Vestia uitvoert. De verduurzaming van 182 woningen van appartementencomplex Hoog Lindoduin in Scheveningen, 90 woningen in de Tweebosbuurt en 11 woningen aan de Riebeekstraat in Rotterdam gingen de Lodewijk van Deysselhof in Delft voor. Bron: BAM Wonen

7 nr. 5 September 2022 Column In elk nummer van RenovatieTotaal gee dr.ir. Haico van Nunen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. Haico van Nunen is adviseur bij BouwhulpGroep en lector Duurzame Renovatie bij het kenniscentrum Duurzame HavenStad van Hogeschool Rotterdam. Hulpmiddel biedt richting Bij renoveren staat het gebouw (schaal 1:1) er al en daar moet je rekening mee houden. Is het gebouwd zoals op tekening staat, en wat er sindsdien gebeurd is, is meestal giswerk. Wij gaan daarom uit van drie ‘zekerheden’ bij renovatie: de uitgangssituatie is voor iedere woning verschillend, iedereen wil iets anders, iedereen wil dat op een ander moment. Gelukkig is het ook weer niet allemaal wildwest en verandert door de jaren heen de techniek niet in één keer zo drastisch. Er is herhaling aanwezig in de gebouwvoorraad en die herhaling stelt je in staat om conceptuele renovatie oplossingen toe te passen, in uitvoering en bij planvorming. Zo hanteren we zelf componenten als onderverdeling van woningen om oplossingen te ontsluiten naar zowel bewoners als leveranciers. Deze methode sluit ook goed aan op de particuliere verduurzamingsopgave. Waar individuen allemaal op zoek zijn naar oplossingen voor hun woning. Om me heen merk ik dat veel mensen met vragen zitten over wat te doen en het kan nooit de bedoeling zijn om die mensen dit allemaal zelf uit te laten zoeken. Maar bij al die mensen aan de keukentafel een gesprek voeren over de mogelijkheden, zonder dat daar direct zicht is op een offerte of uitvoering is praktisch niet uitvoerbaar. Ook niet door energieloketten, daar zijn het te veel mensen voor. En hier ligt een kans voor hulpmiddelen, het digitale keukentafelgesprek. Het helpt de bewoner te ontdekken wat er allemaal kan met zijn of haar woning, maar aan de ander kant geeft het ook antwoord op de behoefte die mensen hebben. Is men op zoek naar onderhoud, is verduurzaming hun drijfveer, of is er gewoon meer ruimte nodig? We hebben dit in een hulpmiddel gevat wat ondertussen bij een aantal gemeenten is toegepast. Een digitaal gesprek, om de vraag op gang te krijgen en mensen zover dat ze in ieder geval al weten wat voor een soort oplossing ze zoeken. Als ze dat al weten dan is de stap naar de renovatiemarkt weer een stukje kleiner geworden. Ze weten in ieder geval wáár ze naar op zoek zijn. Een volgende stap is, denk ik, om hierin een collectief te vormen met buren, vrienden of anderen en daarmee de gewenste oplossingen herhaald uit te vragen, als een volgende stap. Voor nu kan met dit hulpmiddel een groter deel van de eigenaren in beweging worden gebracht, zonder veel tijd te stoppen in gesprekken en voorlichting die onzeker zijn in hun rendement. In deze drukke tijden en schaarste aan menskracht geen overbodige luxe, lijkt me zo. Binnenklimaat bij meer dan derde van Nederlandse woningen niet op orde Ruim een derde (37%) van de Nederlanders woont in een huis waar sprake is van vocht of schimmel, een gebrek aan zonlicht, geluidsoverlast of lage temperaturen. Deze binnenklimaatrisico’s hebben negatieve gevolgen voor de (mentale) gezondheid, het welzijn en de productiviteit. Dit blijkt uit de Healthy Home Barometer 2022, een jaarlijks onderzoek naar de relatie tussen het leefklimaat in gebouwen en huizen en de gezondheid in opdracht van VELUX GROUP. Verder blijkt dat ruim een kwart van de Nederlanders (27%) te maken heeft met geluidsoverlast van buren of de straat. Dit kan leiden tot gezondheidsproblemen, zoals gastro-intestinale stoornissen en slaapproblemen. 15 Procent leeft in een woning waar sprake is van lekkages, vochtige muren en daken of rotte kozijnen en vloeren, wat astma en andere ademhalingsproblemen tot gevolg kan hebben. Een op de tien Nederlanders (11%) met een laag inkomen is niet in staat om het huis voldoende te verwarmen. Te lage leeftemperaturen kunnen leiden tot hart- en vaatziekten en ademhalingsaandoeningen. Tot slot geeft 3% van de Nederlanders aan dat zij hun huis te donker vinden, wat het risico op depressie en slaapproblemen vergroot. Naast directe baten voor de gezondheid, leidt het verminderen van binnenklimaatrisico’s in Nederland ook tot grote economische voordelen. Zo blijkt dat de vermindering van blootstelling aan vocht of schimmel en een gebrek aan daglicht in woongebouwen maar liefst 2,8 miljard euro oplevert tot 2050 als gevolg van verbeterede gezondheid en productiviteit. Daarnaast levert het 2 miljard euro op aan directe besparingen op zorgkosten. Beter geventileerde scholen leveren 5,2 miljard euro tot 2050 op als gevolg van productiviteitsverbeteringen. Voor beter geventileerde kantoren komt dit neer op 7,9 miljard euro. Met deze cijfers wordt de noodzaak voor renovatie onderstreept, stellen de onderzoekers. Door bestaande gebouwen te renoveren en hiermee het binnenklimaat te verbeteren, kunnen voordelen op het gebied van gezondheid en welzijn en verhoogde productiviteitsniveaus worden behaald. Daarnaast zal het leiden tot energiebesparing en een vermindering van de klimaatimpact en levert het Nederland economische voordelen op. Bron: VELUX

8 nr. 5 September 2022 Project in beeld WTU-balansventilatie houdt lucht in Roosendaalse klas schoon Het was al jaren een hot item maar sinds de coronacrisis willen steeds meer schoolbesturen hun gebouwen beter geventileerd hebben. Dat was ook het geval bij de openbare basisschool De Gezellehoek in Roosendaal. Deze school, gebouwd in de jaren zeventig van de vorige eeuw, was toe aan een renovatie, en daarbij is direct een WTU-balansventilatiesysteem van Orcon toegepast. Bijzonder aan dit systeem is dat het risico op de verspreiding van ziekteverwekkers, zoals het coronavirus, door het verversen van de lucht in een ruimte wordt verkleind. Het balansventilatiesysteem bevat een warmteterugwinsysteem (wtw), waarmee de lucht in de lokalen permanent wordt ververst met buitenlucht. Hierbij wordt een groot deel van de warmte uit de afgevoerde lucht overgedragen aan de verse lucht. Deze schone en opgewarmde lucht wordt weer terug de lokalen ingeblazen. De energiezuinige WTU, ondersteund met extra verwarming of verkoeling, zorgt dat de temperatuur in de lokalen de hele dag 20Co blijft. Bij deze renovatie brachten energie-expert Chiel Boonstra en bouwkostenadviseur Tim de Jonge de energie- en milieuprestatie-eisen voor de lange termijn in kaart en gaven zij advies over het verbeteren van het binnenmilieu en de energiezuinigheid van de school. Dit heeft geleid tot een energiebesparing van 50%. Bogers Installatieburo uit Roosendaal installeerde het WTU-balansventilatiesysteem in de plafonds van de klaslokalen. Openbare basisschool de Gezellehoek is gebouwd rond 1970. Er wordt dagelijks lesgegeven aan circa 130 kinderen verdeeld over negen groepen met elk een eigen lokaal. Naast regulier basisonderwijs, wordt ook taalles gegeven aan een schakelgroep met kinderen. Frank Bogers, directeur van Bogers Installatieburo, legt uit dat zij bij dit renovatieproject het Orcon WTUbalansventilatiesysteem hebben geïnstalleerd en ingeregeld. “COVID-19 is uitdaging nummer één bij scholen”, geeft hij aan. Thermische schil Daarnaast blijft duurzaamheid met oog op de 2050-doelstellingen een complexe opdracht, waarvoor nu al de juiste technische innovaties gekozen moeten worden voor de komende dertig jaar. “Om De Gezellehoek te verduurzamen zijn verschillende toekomstbestendige maatregelen getroffen”, vertelt Bogers. Zo is de thermische schil van de school volledig geïsoleerd. Op de plafonds van de lokalen is het balansventilatiesysteem van Orcon geïnstalleerd, die permanent schone, voorverwarmde lucht in de lokalen blazen. “Dit ventilatiesysteem was al gekozen, voordat het coronavirus uitbrak”, vertelt Bogers. “Met de extra COVID-eisen die nu gelden, blijkt dit ventilatiesysteem de juiste keuze.” Bogers legt uit dat deze compacte WTU’s snel en makkelijk vlak bij de lokalen geïnstalleerd kunnen worden. Een unit kan een klaslokaal optimaal ventileren en voorzien van een zuivere en comfortabele luchtkwaliteit. De balansventilatie wordt automatisch aangestuurd via een CO2-sensor in het lokaal, die via een zogenaamde ‘stoplichtindicatie’ aangeeft hoeveel CO2 in de lucht zit. “Hoe meer leerlingen in de klas, des te meer er geventileerd moet worden”, aldus Bogers. Tegengaan van besmetting Besmetting met het virus vindt plaats via aerosolen, dat zijn kleine waterdruppeltjes (<10mm) in de lucht. Peter van Vuuren, productmanager utiliteitsventilatie bij Orcon in Veenendaal, legt uit hoe het Orcon ventilatiesysteem de lucht ververst en hierdoor de virusdeeltjes grotendeels verwijdert. “Hoe meer frisse lucht je in een ruimte brengt, hoe meer verFoto 1 en 2: De openbare basisschool De Gezellehoek in Roosendaal, gebouwd in de jaren zeventig van de vorige eeuw, was toe aan een renovatie. Het resultaat mag er zijn, want de school is weer helemaal van deze tijd. 1

9 nr. 5 September 2022 vuilde lucht weggezogen kan worden. Dat verkleint het risico van besmetting”, zegt hij. “Een eenvoudige manier van ventileren is om een raam open te zetten, maar dat tocht te veel, zeker in de winter, en is niet energiezuinig. Een prima oplossing hiervoor is een mechanisch ventilatiesysteem met warmteterugwinning.” De eerste ventilator van dit systeem brengt verse lucht in het klaslokaal, de tweede ventilator zuigt lucht van binnen af. In de warmtewisselaar wordt de warmte uit de lucht van binnen overgedragen aan de lucht van buiten, zonder dat de beide luchtstromen zich vermengen. “In de Orcon WTU wordt naast warmte ook vocht overgedragen, waardoor de luchtvochtigheid in de ruimte op niveau blijft voor een comfortabele omgeving”, legt Van Vuuren verder uit. De enthalpiewisselaar van de WTU bevat een membraam, dat luchtmoleculen (0,37 nm) tegenhoudt, in tegenstelling tot de waterdampmoleculen (0,26 nm) die kleiner zijn en worden doorgelaten. Virussen (30 tot 90 nm) zijn vele malen groter dan waterdampmoleculen en kunnen niet door het materiaal van de warmtewisselaar heen dringen. “Het is daarom niet aannemelijk dat coronavirusdeeltjes via de warmtewisselaar in de verse lucht terechtkomen en anderen elders in het gebouw besmetten”, zegt Van Vuuren. Energie- en milieuprestaties Tim de Jonge van adviesbureau Winket heeft de school afgelopen vijf jaar advies gegeven op het gebied van renovatie en onderhoud. Voor dit renovatieproject trok hij samen met energie-expert Chiel Boonstra van Trecodome op, om de milieu- en energieprestaties in kaart te brengen. In het kader van het bouwplan dat voor deze renovatie door Wessel en Van Geffen Architecten is opgesteld, hebben Boonstra en De Jonge een haalbaar en kostenbesparend plan van aanpak voor energie en ventilatie opgesteld voor een renovatie in Frisse Scholenklasse C en met een langetermijnvisie voor het onderhoud. Aan het hierop gebaseerde bouwkostenmodel zijn milieudata gekoppeld. “Voor de Frisse Scholenventilatieklasse C, die voor deze school wordt gehanteerd, betekent dit het ventileren van 21,6 m3 lucht per uur per leerling, volgens het Programma van Eisen voor Frisse scholen”, geeft hij aan. Volgens klasse C (voldoende) van dit PvE wordt er dan uitgegaan van dertig leerlingen en één docent (21.6 x 31 = 670 m3 per uur). Orcon gaat voor klasse B (goed) waarvoor in een klas 30,6 m3 per uur, per persoon geventileerd wordt (30,6 x 31 = 950 m3 per uur). “Een goed voorbeeld hiervan is de WTU-1000-EC-IE, die 1.000 m3 verse lucht per uur levert, waarmee aan deze klasse B-eis kan worden voldaan”, vult Van Vuuren aan. “De WTU’s blazen via luchtkanalen schone lucht de lokalen in en halen de gebruikte lucht weer uit de lokalen.” Veilige plek “Uit de berekeningen van de energie- en milieuprestaties bleek dat het kostentechnisch en circulair gezien interessant is om dit schoolgebouw te renoveren”, zegt De Jonge. “Het bouwen of verbouwen van een gebouw zelf brengt veel CO2-uitstoot met zich mee.” De Jonge legt uit dat het verschil tussen een renovatie en vergelijkbare nieuwbouw interessante feiten oplevert.” Hij duidt hiermee op de verschillen in energiekosten in een periode van 30 jaar, de investeringskosten, de CO2-uitstoot van de verbouw of nieuwbouw en de CO2-uitstoot van 30 jaar energiegebruik. Een uitgevoerde renovatie, zoals deze school, levert minder investerings¬kosten en minder CO2-uitstoot op dan vergelijkbare nieuwbouw volgens BENG-eisen. “Uit duurzaamheidsoverwegingen is bij de renovatie van de school gekozen voor een combinatie van goed isoleren en goed ventileren”, zegt De Jonge. “Dat levert nu al voordelen op en draagt nu bij de reductie van CO2-uitstoot ”, zegt De Jonge. De huidige coronacrisis is een volstrekt onverwacht incident. We hebben nu een school, die ook in tijden van pandemie een veilige plek is voor kinderen en personeel”, aldus De Jonge. Projectgegevens Opdrachtgever: De Gezellehoek, Roosendaal Ontwerp: Bogers Installatieburo Aannemer: Bogers Installatieburo Installaties: Groupe Atlantic Nederland Bouwtijd: 2021 Foto 3 en 4: Op de plafonds van de lokalen is het balansventilatiesysteem van Orcon geïnstalleerd, die permanent schone, voorverwarmde lucht in de lokalen blazen. 2 3 4

10 nr. 5 September 2022 (infotorial) Thema Ramen, deuren & kozijnen Gebruikte bouwmaterialen krijgen tweede leven in circulaire bouwhub Circulair bouwen en renoveren draait om beschikbaarheid van gebruikte materialen. GP Groot advies en infrarealisatie hee daarom een circulaire bouwhub in Noord-Hollandse Heiloo opgezet. Hier zijn herbruikbare bouwmaterialen beschikbaar voor een tweede leven. Denk aan gebruikte kozijnen, deuren en wastafels. Over acht jaar moet Nederland in overeenstemming met de opgestelde klimaatdoelstellingen de helft minder nieuwe grondstoffen gebruiken. Het creëren van een circulaire bouweconomie, waarbij bouwelementen en -materialen keer op keer worden hergebruikt is daarvoor een noodzakelijke stap. Eén van de grootste uitdagingen hierin is het matchen van vraag en aanbod in tijd, locatie, kwantiteit én kwaliteit. De gebruikte bouwmaterialen zijn vrijgekomen bij circulaire sloopwerkzaamheden. Voorafgaand aan de sloopwerkzaamheden worden de aanwezigen grondstoffen en bouwmaterialen geïnventariseerd en daarna uit het gebouw gehaald. Direct herbruikbare materialen worden tijdelijk opgeslagen in de bouwhub en krijgen vervolgens een tweede leven in de nieuwbouw van hetzelfde project of worden bij andere projecten ingezet. De niet direct herbruikbare bouwmaterialen worden eerst gebruiksklaar gemaakt door de social return afdeling van GP Groot waar collega’s met een afstand tot de arbeidsmarkt werkzaam zijn en komen uiteindelijk ook in de circulaire bouwhub terecht. Kennis, kunde en ervaringen “De bouwsector lijkt nog maar weinig doordrongen te zijn van de noodzaak van het gebruik van circulaire bouwmaterialen. Mijn verwachting is dat deze circulaire bouwhub het gebruik verhoogt”, aldus Ferry van Wilgenburg, directeur van bouwbedrijf Kesselaar & Zn. “De circulaire materialen zijn gemakkelijk beschikbaar en de locatie is goed regionaal bereikbaar. Daarnaast is de circulaire bouwhub een plaats waar kennis, kunde en ervaringen worden gedeeld. Niet alleen met direct betrokken partijen, maar ook met lokale en regionale overheids- en onderwijsinstellingen. Al met al een belangrijke stap die helpt de noodzakelijke circulaire bouweconomie te bereiken.” In de bouwhub zijn allerlei verschillende deuren opgeslagen, klaar voor hergebruik. Digitaal verduurzamen John: “De digitale fabriek raakt alle delen van ons bedrijf en maakt papierloze productie mogelijk. En, minder papier betekent minder afval en een verbeterde duurzaamheid. Om een indruk te geven: van onze 350.000 printjes op jaarbasis wordt een groot deel overbodig met de komst van de digitale fabriek. Data centraal met chip als digitaal label Er zijn ook tal van andere concepten die de Digitale Fabriek interessant maken. Jacco: “Centraal staat de chip die wordt aangebracht in elk kozijnonderdeel. Vanaf dat moment kan het verloop van de werkstroom via de chip worden gevolgd en gestuurd. De chip is de link naar alle informatie die vroeger op de tekeningen stond én meer. Waar eerst veel tijd verloren ging met voorbereiden en aanmaken van mappen met alle informatie over het kozijn, raam of deur, is nu alles direct digitaal beschikbaar. Dit zorgt voor efficiëntieTal van voordelen met Digitale Fabriek van De Mors De wereld digitaliseert in snel tempo en ook de bouwsector wordt meegenomen in die tendens. Als innovatief trendsetter lopen wij graag voorop in die ontwikkeling. Een prachtig voorbeeld daarvan is onze Digitale Fabriek: het nieuwste bewijs dat De Mors synoniem staat voor makkelijker bouwen. Onze collega’s Jacco (ICT) en John (Applicatiebeheerder) vertellen hierover. Informatie: www.demors.nl verbetering én werkdrukvermindering tijdens de werkvoorbereiding en productie. Op ieder moment is nu tot op productieniveau track-and-trace mogelijk. Dat betekent dat altijd bekend is waar een kozijn, raam of deur zich in de productie bevindt.” John vult aan: “Zelfs bij het laden en registreren van de transportbokken kan de digitale informatie worden gebruikt. Zo wordt een optimale belading gegarandeerd en kan op de bouwplaats direct worden uitgelezen welk kozijn, raam of deur waar hoort.” Trendsettend met digitalisering Met de Digitale Fabriek zijn wij één van de eerste in de branche die zo’n belangrijke digitaliseringslag maakt. De eerste ervaringen van de collega’s zijn zeer positief. Het werk van de medewerkers veranderd niet maar door de komst van de Digitale Fabriek krijgen zij wel meer rust in het werkverloop en wordt het werken makkelijker en effectiever. En dat is maar goed ook want personeel wordt steeds schaarser. De traditionele houtbewerker is bijna niet meer te vinden; langzamerhand maakt deze plaats voor de digitale specialist die vanuit een 3D model data importeert en daarmee de productie van kozijnen, deuren of ramen aanstuurt. Een uitstekend bewijs voor het motto dat wij symboliseren: Makkelijker bouwen!

11 nr. 5 September 2022 Thema Ramen, deuren & kozijnen Slank kozijn met superdun isolerend glas zet toon in renovatiemarkt Een van de moeilijkheden bij het renoveren van monumenten, maar ook van gewoon vastgoed, is dat de huidige generatie isolatieglas veel dikker is dan het originele, ‘lekke’ vlakglas. Het resultaat is vaak dat het kozijn wordt verwijderd en vervangen, terwijl de maximale levensduur van het kozijn vaak nog lang niet altijd was bereikt. Dat is vanuit circulair oogpunt, maar ook in het licht van materialen- en grondstoentekort, helemaal niet de bedoeling. Vanuit de markt zelf, namelijk door Van der Geest Vastgoedonderhoud, is het initiatief genomen om daar voor eens en voor altijd een oplossing voor te vinden. En dat is gelukt. Auteur: Harmen Weijer, foto’s: Van der Geest Vastgoedonderhoud De innovatie die door Van der Geest Vastgoedonderhoud met leveranciers is bedacht, is een combinatie van innovatieve materialen, die tot een nieuw product hebben geleid: een massief kozijn met een raam waarin vacuümglas kan worden geplaatst. Bas van der Geest vertelt: “Het huidige isolatieglas, triple glas, is met 4 cm voor bestaande kozijnen vaak veel te dik. Daar wordt immers enkel glas uit verwijderd dat veel dunner is. Dat betekent dat het vaak nog goed bruikbare kozijn ook wordt vervangen. Dat is natuurlijk niet duurzaam en circulair, en gezien het tekort aan grondstoffen en materialen ook niet wenselijk. Ongeveer twee geleden hebben twee Japanse bedrijven, glasproducent AGC en tvproducent Panasonic, de samenwerking gezocht en het Fineo-glas ontwikkeld.” Volledige ontwerpvrijheid Het gaat om vacuümglas, dat niet dikker is dan 8 mm, en toch een U-waarde kent van 0,7. Dus heel geschikt om de vele Nederlandse bestaande woningen én monumenten van isolerend glas te voorzien. In België staat dan ook een productielijn die dit glas volop produceert, onder andere voor de Nederlandse markt. “Voor monumenten is dit een uitkomst omdat de kozijnen niet vervangen hoeven te worden. En dat is belangrijk omdat beeldbepaling bij monumenten een strenge eis is. Bovendien is triple-glas heel zwaar, 45 kg/m2, wat voor problemen in de constructie kan zorgen.” In veel gevallen in gewoon vastgoed moeten de kozijnen toch wel vervangen worden, weet Van der Geest uit ervaring. “Daar hebben we ook naar gekeken, met de bekende Ladder van Lansink in gedachten. In die Ladder van Lansink is de keuze voor materialen en producten met een lange levensduur de beste. In die zoektocht zijn we gestuit op Innodeen uit Lochem. Deze maakte al dorpels en neuslatten van een homogeen materiaal. Wat daar precies in zit, is het geheim van de smid, maar het past zeker in de circulaire gedachte. Het is namelijk eenvoudig te vormen naar iedere vorm, zeer lang bruikbaar en daarna nog te hergebruiken en ook nog eens heel licht. En het is het te verwerken als gewoon hout, dus je kunt het schuren, schilderen, lijmen. Wij gebruikten de neuslatten van Innodeen al, maar hebben hen gevraagd of ze een heel kozijn konden maken, waarin het FINEO-glas eenvoudig in kon worden geplaatst. Dat was voor Innodeen ook nieuw, want ze maakten tot voor kort geen kozijnen. Maar wij hebben ze hierbij geholpen.” U-waarde onder 1,0 Het eerste resultaat is een klein draai-/kiepraam dat heel licht in gewicht is, maar zeer hoge isolatiewaarden heeft. “We hebben laten doorberekenen dat de U-frame waarde van het kozijn onder de 1,0 ligt, 0,95 om precies te zijn. Dat is voor het eerst in Nederland. Vooral bij het renoveren van monumenten zorgen de bestaande kozijnen voor moeilijkheden, omdat de huidige generatie isolatieglas veel dikker is dan het originele, ‘lekke’ vlakglas. Die kozijnen worden dan ook vaak vervangen, terwijl ze qua levensduur nog makkelijk langer zouden meekunnen. Daarom hebben we dit ook voorgelegd aan certiƒiceringsinstituut KOMO, en die was dusdanig enthousiast dat ze ons hebben beloond met het KOMO Innovatie-Certiƒicaat. Dat houdt onder andere in dat we samen met KOMO dit product verder gaan ontwikkelen.” Van der Geest voorspelt dan ook dat dit product het productieproces bij timmerfabrieken met 20 procent efƒiciënter zal maken. “Dat kan omdat deze nieuwe kozijnen met vacuümglas sneller kunnen worden samengesteld dan als je met houten kozijnen werkt. Innodeen levert de proƒielen in onderdelen op maat aan, gespoten in de juiste kleur en al. In de timmerfabriek is dan een kwestie van assembleren door een soort zwaluwstaartjes aan de proƒielen in elkaar te drukken. Daarna monteren ze het hang- en sluitwerk, dan plaatsen ze het Fineoglas, zowel droog als nat met kit. Dan kan het gehele kozijn naar de bouwlocatie waar ze in het pand kunnen worden geplaatst.” Het FINEO-glas wordt geproduceerd in België, waar ze tot nu toe een maximale afmeting van 250 bij 150 cm kunnen maken. Van der Geest: “In het eerste kwartaal van volgend jaar wordt in deze fabriek een nieuwe productielijn opgestart, waar grotere oppervlakten worden gemaakt. De kozijnen met glas worden inmiddels al gebruikt in het Dura Vermeer concept Blokje om, maar ook de renovatiesector is hier meer bezig weet Van der Geest als vastgoedonderhoudsbedrijf als geen ander. “Het project InduZero, dat een innovatieve fabriek voor renovatiepakketten gaat opzetten, maakt gebruik van deze kozijnen met ramen”, aldus Van der Geest. Van der Geest Vastgoedonderhoud hee samen met kozijnproducent Innodeen een massief kozijn ontwikkeld met een raam waarin vacuümglas kan worden geplaatst.

12 nr. 5 September 2022 Thema Ramen, deuren & kozijnen: Circulariteit in de praktijk Circulaire renovatie op Schiphol Trade Park geeft gebouw iets extra’s Bouwbedrijf Heembouw doet op verschillende plekken ervaringen op met circulair bouwen en renoveren. In dit artikel vertelt Bianca Woutersen van Heembouw over de lessen die ze leerde bij de renovatie van het Circulair Paviljoen. “Als we onze ervaringen delen, worden we er samen steeds beter in en dat is belangrijk, want gebruikmaken van bestaande materialen zorgt voor minder afval en uiteindelijk een beter klimaat. En: het is belangrijk om duurzaamheid niet te doen om een bepaald certificaat te halen, maar echt vanuit je intrinsieke motivatie.” Auteur: Bianca Woutersen, Foto’s: Heembouw Het Circulair Paviljoen is een loods op het business park Schiphol Trade Park die eembouw in opdracht van SADC (Schiphol Area Development Company) heeft omgebouwd naar (tijdelijke) kantoorunits voor startups en scaleups die gericht zijn op circulariteit en duurzaamheid. Het Circulair Paviljoen biedt de mogelijkheid om elkaar te inspireren, te motiveren en daarmee circulariteit naar een next level te brengen. Bij circulariteit gaat het wat ons betreft om drie dingen: · Demontabel bouwen, zodat materialen op termijn herbruikbaar zijn; · Bestaande materialen en producten hergebruiken; · Van bestaande materialen nieuwe producten maken. Dat brengt verder de volgende vier aandachtspunten met zich mee: Wederzijds vertrouwen Als ontwerpende bouwer zijn we De buitenbekleding van de huurunits bestaat uit planken van Siberisch Lariks met een schaduwvoeg. Om afval te reduceren zijn er aan restplanken een schaduwvoeg gemaakt, zodat deze gebruikt konden worden in de gevelbekleding. Bianca Woutersen (Heembouw): ‘Circulair bouwen en renoveren doe je met je hart’ gewend aan een heel hechte samenwerking tussen de opeenvolgende disciplines van ontwerp, werkvoorbereiding en uitvoering. Dat is belangrijk, want doordat je aan het begin van een project nog niet weet welke materialen allemaal beschikbaar komen, kun je het ontwerp tussentijds nog wijzigen. Het is echt een interactief proces, waarbij wederzijds vertrouwen tussen alle betrokken partijen heel belangrijk is. Een voorbeeld: voor het Circulair Paviljoen vonden we bij een lokale handelaar prachtige, authentieke ramen uit het Arsenaal in Leiden. De architect was er meteen van overtuigd dat dit samen met hergebruikte balken de buitenwand kon worden van de loods. De ramen waren echter niet allemaal even groot. We hebben daarom elk individueel raam ingemeten en ingetekend, waarna het ontwerp er zoveel mogelijk op is aangepast. Dat soort aanpassingen en speling houden om maatverschillen op te vangen, is vaker nodig, zowel in het ontwerp als in de uitvoering. Zo hebben we bij het Circulair Paviljoen alle ramen eerst in de werkplaats genummerd en aangepast, waarna het geheel op de bouw in elkaar is gezet. Deze topprestatie is alleen mogelijk door een goede samenwerking tussen de klant, architect, aannemer en andere betrokken partijen. Flexibiliteit Het toepassen van circulaire materialen geeft meestal 2 keuzes: · Het product in de eigen hoedanigheid toepassen en het ontwerp aanpassen; · Het product aanpassen om het in te passen in het architectonisch ontwerp. Het is belangrijk hierin een gedegen afweging te maken. Zo hebben we in het Circulair Paviljoen 22 stuks hergebruikte kozijnen en deuren, inclusief hang- en sluitwerk, toegepast, die dienen als toegang tot elke huurunit. Destijds was Heembouw bezig met de verbouwing van het Centre Court in Den Haag waar toen juist binnendeuren en kozijnen vrijkwamen. Het is niet gebruikelijk om binnendeuren te Foto 1 en 2: Het Circulair Paviljoen is een loods op het business park Schiphol Trade Park die Heembouw in opdracht van SADC (Schiphol Area Development Company) heeft omgebouwd naar (tijdelijke) kantoorunits voor startups en scaleups die gericht zijn op circulariteit en duurzaamheid. De constructie van de huurunits in het Circulair Paviljoen bestaan uit Skellet-profielen. Het grote voordeel hiervan is dat de units daardoor aan het einde van hun levensloop kunnen worden gedemonteerd. 1

13 nr. 5 September 2022 gebruiken als een buitendeur, maar doordat er een zogeheten parapluvergunning werd afgegeven die tot 2028 geldig is, heeft het gehele bouwteam ervoor gekozen om deze materialen toe te passen. In de uitvoering hebben we extra aandacht gegeven aan de aansluiting van het bestaand hang- en sluitwerk en de detaillering van de onderdorpel. Ook hebben we extra aandacht gegeven aan de sealing van de omkanten en zichtzijden van de sparingen in de deuren. Hiernaast zijn de deuren voorzien van een lekdorpel. Gedurende de onderhoudsperiode zien we dat het bijhouden van het schilderwerk van deze deuren belangrijk is, zodat de deuren niet gaan uitzetten door vocht. Tijdens het onderhoud is gebleken dat niet alle bestaande schroeven van RVS waren, waardoor we deze schroeven hebben vervangen. Een ander voorbeeld: de constructie van de huurunits in het Circulair Paviljoen bestaan uit Skellet-profielen. Het grote voordeel hiervan is dat de units daardoor aan het einde van hun levensloop kunnen worden gedemonteerd. Er kan dan met de losse onderdelen weer een nieuwe constructie opgebouwd worden, zelfs met een compleet nieuwe functie. De strakke maatvoering van dit systeem (op 25 mm) betekent wel dat aansluitende materialen ook in dat stramien moeten passen. Doordat we binnen dit project gebruik hebben gemaakt van de hierboven genoemde hergebruikte kozijnen en binnendeuren was dat wat lastig. De maatverschillen zijn uiteindelijk weggewerkt in een aangepaste detaillering van de stelkozijnen. Deze voorbeelden laten zien dat flexibiliteit van alle partijen nodig is om circulair bouwen te doen slagen. Plannen en deadlines Ook is het belangrijk bij circulair renoveren om je te realiseren dat het zoeken naar materialen tijd kost. Wij beginnen daar altijd goed op tijd mee, zodat we materialen eventueel ook kunnen reserveren. Als het echter niet lukt, besluiten we op een bepaald moment ook om ermee te stoppen, anders brengen we de planning in gevaar. Voor de raamkozijnen van de huurunits in het Circulair Paviljoen hebben we bijvoorbeeld geen direct herbruikbare materialen kunnen vinden. Hiervoor hebben we een andere circulaire oplossing voor gevonden, namelijk circulaire houten kozijnen. Deze kozijnen zijn gemaakt van gebruikt hout. Hiervoor worden onder andere glaslatten, brievenbussen en oude deuren gebruikt. De raamkozijnen en de viertal dubbele deurkozijnen zijn hiervan gemaakt. Zowel in de uitvoering als later in het onderhoud is dit verder niet zichtbaar. Doe het vanuit je hart Tot slot is het belangrijk om duurzaamheid niet te doen om een bepaald certificaat of iets dergelijks te halen. De intrinsieke motivatie moet uit je hart komen. Dan levert het zo veel meer op en haal je er het meeste uit. Wij zijn als team bijvoorbeeld ook kritisch over waar we de materialen vandaan halen. Want enorme en verre transporten zijn uiteraard onwenselijk. We hebben ook oog voor het afval dat we creëren en proberen dat zoveel mogelijk te beperken. Wij gebruikten voor het Circulair Paviljoen planken van Siberisch Larikshout vanwege het randje dat om dat hout heen zit. De architect noemt dat een schaduwvoeg. Normaal gesproken wordt de helft van zo’n plank weggegooid, omdat alleen het deel met het randje wordt gebruikt. Wij maakten in de werkplaats eenzelfde randje aan de andere helft, zodat we de hele plank konden gebruiken en geen afval creëerden. Al met al kan ik circulair bouwen en renoveren van harte aanbevelen. Het is prachtig om bestaande producten een nieuw leven te geven en het doet absoluut geen afbreuk aan de kwaliteit van het gebouw. Sterker nog, het geeft een gebouw iets extra’s. Nu nog steeds straalt het Circulair Paviljoen rust uit en heeft het een verhaal. Meer info: www.heembouw.nl//over-ons/ duurzaam-en-circulair Foto 3, 4 en 5: Voor het Circulair Paviljoen vond Heembouw bij een lokale handelaar prachtige, authentieke ramen uit het Arsenaal in Leiden. “De ramen waren echter niet allemaal even groot. We hebben daarom elk individueel raam ingemeten en ingetekend, waarna het ontwerp er zoveel mogelijk op is aangepast.” In het Circulair Paviljoen zijn 22 hergebruikte kozijnen en deuren, inclusief hang- en sluitwerk, toegepast, die dienen als toegang tot elke huurunit. Destijds was Heembouw bezig met de verbouwing van het Centre Court in Den Haag waar toen juist binnendeuren en kozijnen vrijkwamen. 2 3 4 5

A1 Isolatie-Board Fabrikant van steenstrips in alle vormen en maten sinds 1975. Fabrikant van glazuur, steen en steenstrips. Adres: Oude Roderweg 14, 6422PE Heerlen +31455423641 www.brickworldinsulation.com www.brickworld.nl paul.bollen@brickworld.nl Prefab fabriek Brandvrij gevelisolatiesysteem met steenstrips +31 (0)320 28 56 10 verkoop@asf-fischer.nl webshop.asf-fischer.nl NIEUW! Bekijk het gehele Steelies® Ultimate assortiment in de webshop!

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=