RenovatieTotaal 3 - 2023

Hét platform voor de renovatiesector CIRCULARITEIT Circulaire installaties krijgen boost met keteninitiatief Circolektra 13 VAKBEURS RENOVATIE & TRANSFORMATIE Kennisprogramma: van incourant vastgoed tot renovaties voor VvE’s 25 OUDNIEUW Missiehuis Driehuis worden appartementen 37 NUMMER 3 | JAARGANG 13 | MEI 2023 Binnenwarmtepomp als vervanger van MV-box of WTW-unit Pag. 9 23 t/m 25 mei aanwezig op Renovatie & Transformatie

Isolerende montage van cellenbeton, plaat- en constructiematerialen • Extreem monteren zonder ondersteunen • Perfect voor verticale toepassingen • Tril- en slagbestendig X-Tack PROFESSIONAL LIJMSCHUIM Foam Tack Pro PURE KRACHT

3 nr. 3 Mei 2023 Redactioneel In dit nummer COLOFON RenovatieTotaal is een onafhankelijke informatiebron en verschijnt 7 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, op- en aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken heeft. Jaargang 13, nummer 3, mei 2023 Uitgever Hugo Arends (0570) 861007 E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl Hoofdredactie Harmen Weijer redactie@renovatietotaal.nl Redactie Frank de Groot Joop van Vlerken Medewerkers Haico van Nunen Willard van Reenen Marketing & Communicatie Maxime Wendt (0570) 768642 E-mail: maxime@handelsuitgaven.nl Advertenties Tom Sotthewes (0570) 654660 E-mal: tom@handelsuitgaven.nl Abonnementen Mirjam Nijbroek (0570) 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Ontwerp en Opmaak Bureau OMA, Doetinchem www.bureauoma.nl Cover Binnenwarmtepomp als vervanger van MV-box of WTW-unit (pag. 9) Druk Rodi Rotatiedruk RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273, 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 7421 ZC Deventer Tel. 0570 – 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd. Thema Renovatie & Transformatie: Natuurlijke isolatiematerialen omarmd 11 Thema Onderhoud & Schilderwerk: “ Bij restauraties aan monumenten kan het maar één keer fout gaan” 30 Installaties: Van autoshowroom naar moderne politiehub 42 4 Actueel 7 Column 9 Renovatie & Transformatie: Project in Beeld 13 Renovatie & Transformatie: Circulaire installaties 17 R enovatie & Transformatie: Meer dan thermische verbeteringen alleen 19 R enovatie & Transformatie: Juiste volgorde isoleren 20 Renovatie & Transformatie: Plattegrond 23 Renovatie & Transformatie: Beursdeelnemers 25 Renovatie & Transformatie: Kennisprogramma 28 Thema Onderhoud & Schilderwerk: Beheersregime 2.0 33 Renovatie & Transformatie: Productoverzicht 37 OudNieuw 38 Installaties: Centraal Museum 41 Installaties: Opleidingen & Cursussen 45 Installatienieuws 47 Productoverzicht Trendbreuk Het is een jaar geleden dat minister Hugo de Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening aankondigde dat vanaf 2026 hybride warmtepompen in de verwarming van woningen de norm wordt. Onlangs werd zijn uitwerking van die aankondiging bekend, daarover zo meer. Maar de bottom-line bleef overeind staan: vanaf 1 januari 2026 kan bij een vervanging van een cv-ketel niet meer een nieuwe cv-ketel worden geïnstalleerd. Voor de verduurzaming van onze gebouwen is dat een prima keuze, maar iedereen weet: als je prima hoort, dan is goed veel te ver weg. Het kan veel beter, en ik onderstreep de reactie van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) in een reactie op De Jonges brief. “Een combinatie van deze normering en een extra impuls voor isolatie zou beter zijn. Om de klimaatdoelstellingen te halen, zijn alle duurzame technieken nodig. De NVDE vindt dat de normering niet moet leiden tot een toepassing van slechts één techniek, waardoor andere huidige duurzame technieken buiten de boot vallen. Het stimuleren van combinaties van duurzame technieken, zoals bijvoorbeeld een warmtepomp samen met een zonneboiler, bioketel of PVT is daarom noodzakelijk.” Sterker nog, het is eigenlijk een trendbreuk met eerdere beslissingen van voorgaande bewindspersonen. Zij zeiden eigenlijk allemaal: “De markt mag zelf bepalen welke maatregelen nodig zijn voor het verduurzamen van huizen; wij bepalen alleen de voorwaarden waaraan men moet voldoen.” (Lees: de energieprestatienorm). Destijds zeiden critici al: dat gaat nooit snel genoeg. En zij hebben gelijk gekregen. Daarom is er nu directere normering nodig. En de oproep van de duurzame energie-sector voor zogeheten flankerend beleid is er eentje waar de ervaring vanuit praktijk vanaf druipt. Denk aan de verhoging van de inkomensgrens voor de nul procent rente-lening vanuit het Warmtefonds, gebouwgebonden financiering en ISDE-subsidie bij huurcontracten. Gebeurt dat niet of nauwelijks, dan wordt dit ‘hybride warmtepompkindje’ met het badwater weggegooid. Harmen Weijer Hoofdredacteur RenovatieTotaal Reageren? redactie@renovatietotaal.nl

4 nr. 3 Mei 2023 Actueel Start duurzame en biobased renovatie seniorenwoningen in Meerkerk Fien Wonen en Hagemans Vastgoedonderhoud zijn op woensdag 19 april 2023 gestart met de duurzame en biobased renovatie van sociale huurwoningen aan het Oranjeplein in Meerkerk. Het project omvat niet alleen het renoveren en uitbreiden van een aantal van deze woningen, maar ook het verduurzamen van de woningen om ze gasloos en energiezuinig te maken. De woningen worden geschikt gemaakt voor senioren en voldoen ruim aan de normen voor nieuwbouw in 2035. De woningen aan het Oranjeplein zijn oorspronkelijk gebouwd als ouderenwoningen, maar voldoen niet meer aan de kwaliteitseisen voor deze doelgroep. Door de woningen uit te bouwen en rollatortoegankelijk te maken, worden ze geschikt gemaakt voor senioren. De renovatie en uitbreiding van de woningen wordt zoveel mogelijk biobased uitgevoerd, waarbij gebruik wordt gemaakt van natuurlijke materialen om de milieubelasting zo laag mogelijk te houden. De kunststof raamkozijnen worden aangepast en voorzien van HR++ glas, en de vloerbalken van de begane grond worden hergebruikt. Om de woningen gasloos en energiezuinig te maken, worden ze voorzien van zonnepanelen, een zonneboiler en elektrische radiatoren. Het dak, de gevels en de vloeren worden zwaar geïsoleerd om warmteverlies te voorkomen. De MPG score van het renovatieplan is 0,284, ruim beter dan de huidige gestelde normen voor nieuwbouw. Ook op het gebied van circulariteit wordt een goede score behaald, met een building circularity index van 57% voor de ingebrachte materialen. De woningen worden naar verwachting in oktober 2023 opgeleverd. Amsterdams rijksmonument getransformeerd naar duurzame studio’ In een rijksmonument aan de Nieuwe Keizersgracht is onlangs getransformeerd van onzelfstandige naar zelfstandige studentenwoningen voor woningstichting Lieven de Key. Daarnaast is het grachtenpand meteen klaar gemaakt voor de toekomst, omdat de transformatie het pand gasloos heeft gemaakt. De drie panden uit 1735 stammen uit de tijd van de Vierde Uitleg: een stadsuitbreiding vanwege het groeiende inwonersaantal. Na leegstand en verval door de Tweede Wereldoorlog, zijn de panden in de jaren 60 gerenoveerd en samengevoegd tot onzelfstandige studentenwoningen. Nadat eerder het funderings- en gevelherstel plaatsvond, startte in 2022 de transformatie met veel respect voor de historie en tegelijkertijd aandacht voor de toekomst. De woningen zijn verduurzaamd met behoud van de monumentale status. Zo vond het isoleren aan de binnenzijde plaats en stammen de huidige halsgevels en delen van de draagconstructie nog uit de 18e eeuw. De Nieuwe Keizersgracht is nu een duurzaam, energiezuinig gebouw. Het is het eerste rijksmonument dat Lieven de Key geheel gasloos maakt. De vloeren en daken zijn hoogwaardig geïsoleerd en in de woningen wordt gebruik gemaakt van isolerende voorzetwanden en achterzetramen om de monumentale uitstraling te behouden. Alle installaties zijn inpandig opgelost, waarbij het oude achterhuis en de zolders als technische ruimtes zijn ingericht. Een warmtepomp zorgt voor het warm tapwater en elektrische radiatoren voor de verwarming in de woningen. Door het warmteterugwinningsventilatiesysteem wordt koude buitenlucht verwarmd met warme lucht die de woning uitgaat. Zo gaat bijna geen warmte verloren. De 39 zonnepanelen op het dak leveren stroom voor de gemeenschappelijke voorzieningen. Bron: Lieven de Key Opknapbeurt voor monumentale 'bunkerboerderijen' Op vliegbasis Deelen bij Arnhem staan hangaars en barakken uit de Tweede Wereldoorlog, vermomd als boerderijen. Het zijn rijksmonumenten en het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) zorgt ervoor dat ze goed behouden blijven. Dit jaar knapt het RVB vijf van de panden in boerderijstijl op. Het zijn vermomde Duitse hangaars en barakken van een Fliegerhorst, een grote Duitse luchtmachtbasis uit de Tweede Wereldoorlog. De zogenaamde boerderijen en andere dorpsgebouwen verborgen bommenwerpers en manschappen. De Duitsers hoopten zo de basis te camoufleren en zich aan de aandacht van geallieerde piloten te kunnen onttrekken. Het terrein ging na de oorlog naar Defensie en in 2007 wees de toenmalige Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten de gebouwen uit de Tweede Wereldoorlog aan als rijksmonumenten. Deze status bracht een verplichting met zich mee voor het Rijksvastgoedbedrijf: de verwaarloosde gebouwen moesten opgeknapt worden. Inmiddels zijn vijf gebouwen in boerderijstijl aan de beurt. Ze hebben te lijden onder houtrot en betonrot en ook zat er asbest in het dak verwerkt. Het schilderwerk buiten moest aangepakt net als de gebroken dakpannen. Na de restauratie voldoen de gebouwen weer aan de eisen van deze tijd, zonder de oorspronkelijke structuur aan te tasten. Het uitgangspunt is om - waar mogelijk - oude materialen en werkwijzen te behouden en herstellen. Dat kan voor een deel bij de ramen, deuren, kozijnen en betonkaders. Asbest in het dakbeschot is natuurlijk verwijderd en vervangen door houten beplating. En de dakpannen zijn vernieuwd. Omdat de monumenten broos zijn, is regelmatig onderhoud nodig. De verwachting is dat de gebouwen na de opknapbeurt weer tien tot vijftien jaar mee kunnen. Bron: RVB,. Foto: RVB/Corné Bastiaansen

5 nr. 3 Mei 2023 Verduurzaming 79 woningen Barneveld in juni van start Van de 79 betrokken bewoners in de Oude Bloemenbuurt in Barneveldheeft 90 procent ingestemd met het voorstel van Woningstichting Barneveld voor de verduurzaming en onderhoud van hun woning. Dit betekent dat de woningstichting samen met Van Wijnen uit Harderwijk in juni start met de uitvoering. Het projectmatig verduurzamen van woningen is onderdeel van de verduurzamingsopgave van de woningstichting op weg naar 80 procent label A in 2030. Projectleider Daniël Rijkeboer: ‘De woningen hebben nu een label tussen C en G en straks een label A of hoger. In het voorjaar van 2024 hopen we, als alles volgens planning verloopt, klaar te zijn. We gaan ook de keukens en cvketels vervangen. Door de uitvoering van energiebesparende maatregelen direct te combineren met deze planmatige onderhoudswerkzaamheden, slaan we twee vliegen in een klap.’ Naast onder andere muur- en bodemisolatie, worden de daken vervangen en zonnepanelen aangebracht. De energiebesparende maatregelen aan de woningen worden zonder huurverhoging uitgevoerd. Voor de zonnepanelen wordt een maandelijkse vergoeding in de servicekosten gevraagd. Bewoners kunnen tijdens de werkzaamheden in hun woning blijven wonen. Naar behoefte kunnen zij straks overdag gebruik maken van een verblijfswoning aan de Narcissenstraat. Bron: Woningstichting Barneveld Woonbedrijf verbouwt Pastoor van Arsschool tot woningen De vroegere Pastoor van Arsschool aan de Barrierweg 180 in Eindhoven krijgt een andere functie. Woonbedrijf gaat de school uit 1929 verbouwen. In de school komen 7 huurappartementen. Aannemer Ballast Nedam Zuid is inmiddels gestart met de verbouwing. Alle woningen zijn bestemd voor 1 of 2 personen en zullen eind 2023 klaar zijn. Het vooroorlogse gebouw heeft cultuurhistorische waarde en daarom worden heel veel elementen behouden, zowel binnen als buiten. De buitenzijde van het schoolgebouw blijft bijna hetzelfde. Het metselwerk wordt schoongemaakt. Ook de ramen en de raamverdeling blijven ongeveer gelijk. De raamkozijnen worden voorzien van dubbelglas. De hoofdingang komt weer aan de voorkant, waar die vroeger ook zat. De brievenbussen hangen aan de zijkant. Aan de voorkant komt ook een aparte ingang naar de bergingen. Binnen in de school blijven ook monumentale elementen behouden, zoals de gangen en het trappenhuis. Ze worden wel geschilderd. De oude klaslokalen worden verbouwd tot 7 appartementen: 6 met 1 slaapkamer (ongeveer 45 m² groot) en 1 met 2 slaapkamers van 60 m2 groot. De appartementen aan de Barrierweg zijn straks energiezuinig en hebben energielabel A. Er is een gezamenlijke warmtepomp, die zorgt voor de verwarming van de appartementen. De bewoner kan de warmte wel zelf regelen. Een meter houdt het gebruik voor elke bewoner bij. Voor het warme water heeft elk appartement een eigen boiler. Bron: Woonbedrijf Groei warmtepompen in bestaande woningen zet in eerste kwartaal 2023 door In de afgelopen drie maanden zijn bijna twee keer zo veel warmtepompen geleverd als vorig jaar in het eerste kwartaal. Het gaat om 42.000 warmtepompen – exclusief luchtlucht warmtepompen (airco’s) – tegenover 22.000 in het eerste kwartaal van 2022. Dat meldt Vereniging Warmtepompen, die maandelijks de verkoop van warmtepompen uit verkoopcijfers van haar leden monitort. “Het aantal warmtepompen in bestaande woningen, inmiddels goed voor bijna 60% van het totaal, groeit daarmee keihard door. En dat moet ook, op weg naar het beleidsdoel van 1 miljoen geplaatste warmtepompen in bestaande woningen in 2030.” Het aandeel nieuw geïnstalleerde hybride versus all-electric warmtepompen in de bestaande bouw is nog steeds ongeveer fifty-fifty. Vereniging Warmtepompen verwacht dat die verhouding snel zal gaan verschuiven naar een groter aandeel hybride. Op basis van deze kwartaalcijfers geeft de Vereniging Warmtepompen al een voorzichtige prognose afgeven voor 2023 van minimaal zo’n 170 duizend warmtepompen in de woningbouw. In 2022 werden er totaal 110.000 warmtepompen geïnstalleerd, wat al een recordaantal was. Daarmee zet de groei van jaarlijks 30-40%, die sinds de invoering van de ISDE-subsidie in 2016 is ingezet, door. Bron: Vereniging Warmtepompen

6 nr. 3 Mei 2023 Actueel Bankgebouw uit het verleden getransformeerd naar kantoor voor de toekomst De onlangs voltooide renovatie heeft een voormalig bankhoofdkantoor, 'Fellenoord 15', van de Rabobank in Eindhoven volledig getransformeerd tot een eigentijds overheidskantoor van 32.000 m2. Het gebouw is verder uitgerust met een dicht netwerk van sensoren en geavanceerde toepassingen, die de toestand na ingebruikname en gebouwbeheer aanzienlijk zullen verbeteren. Fellenoord 15 had een robuust casco, waardoor de constructie kon worden behouden in plaats van gesloopt. Deze beslissing had tot doel om ongeveer 40% van de CO2-voetafdruk te besparen ten opzichte van nieuwbouw. Ook bij de sloop van de voormalige gevel werden duurzame technieken toegepast, waarmee de basis werd gelegd voor een echt duurzame ontwikkeling. Het ontwerp behaalde een BREEAMExcellent duurzaamheidslabel. Het getransformeerde gebouw maakt gebruik van geothermische verwarming en koeling, klimaatplafonds op waterbasis en zonnepanelen, naast het gebruik van natuurlijke materialen zoals steen. De plattegronden zijn geoptimaliseerd om maximaal gebruik te maken van uitzicht en daglicht. Dat heeft een positieve invloed op de energiebalans van het gebouw en het comfort en de productiviteit van de gebruikers. Daarnaast ondersteunt de keuze van plantensoorten in de landschapsinrichting, naast de toevoeging van insectenhotels, vleermuiskasten en nestkasten, de lokale biodiversiteit. Het gebouw is uitgerust met verschillende slimme technologieën. Het gebruik van locatiesensoren en intelligente data-infrastructuur geeft inzicht in het gedrag van de gebruikers, wat bijdraagt aan het verminderen van het energieverbruik en het efficiënter benutten van ruimtes. Door energieverbruikspatronen te volgen, inefficiënties te identificeren en real-time aanpassingen te maken, helpen deze sensoren duurzamere en comfortabelere werkplekken te creëren die ook controle over individuele werkomgevingen mogelijk maken. Het resultaat is een nieuw, flexibel kantoorgebouw dat is ontworpen om zich aan te passen aan de huidige – en toekomstige – behoeften van werknemers. Foto: Eva Bloem Monumentaal tramhuis in Rotterdam in oude ere hersteld Midden in het stadscentrum van Rotterdam, aan het Eendrachtsplein, staat een tramhuis met een lange en roerige geschiedenis. Stadsherstel Rotterdam heeft dit bijzondere gemeentelijk monument kunnen verwerven. Het monumentale tramhuis wordt nu grondige gerenoveerd en krijg een nieuwe functie voor de stad. De afgelopen jaren was het tramhuis in gebruik als döner kebab-zaak/snackbar. En met de vele reclame-uitingen die daarbij zijn aangebracht, vond Stadsherstel Rotterdam het monument niet direct als zodanig herkenbaar. Maar het tramhuis werd in 1914 in opdracht van de Rotterdamse Electrische Tramweg Maatschappij (RETM) gebouwd op het Beursplein, dat in die tijd nog een relatief bescheiden plein was. Het deed dienst als hoofdstation van de RETM en als wachthuis voor passagiers van de tram. Door de opkomst van de elektrische tram werden er in deze periode nieuwe wachthuisjes gebouwd met een moderne uitstraling. Ze hadden een zelfdragende smeedijzeren pui met veel glas; het dak was dun en had een overstek. Het tramhuis is een aantal keren als geheel verplaatst, wat de historie extra bijzonder maakt. Het geheel van staal en glas werd telkens te waardevol bevonden om te slopen. Na de Coolsingel (1941), het Weena (1946), het Kruisplein (1958) kwam het na sluiting als tramhuis (1967) en een opknapbeurt in Ommoord aan het Eendrachtsplein (1971) terecht. Hier kreeg het voor het eerst een horecafunctie als kroeg ’t Oude Tramhuys. In samenwerking met onder andere Bureau Polderman en Studio Robert van Oostrom zijn er plannen gemaakt om het tramhuis volledig te restaureren waarbij een foto uit 1931 van het Stadsarchief zeer waardevol is gebleken. Door ook de binnenzijde zoveel mogelijk leeg te houden, krijgt het zijn oorspronkelijke uitstraling terug waarbij de constructie van slank staal en glas heel mooi tot zijn recht zal komen. Er wordt hard gewerkt aan een nieuwe publieke functie voor het tramhuis. Bron: Stadsherstel Rotterdam / Bureau Polderman / Stadsarchief Rotterdam

7 nr. 3 Mei 2023 Column In elk nummer van RenovatieTotaal geeft dr.ir. Haico van Nunen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. Haico van Nunen is adviseur bij BouwhulpGroep en lector Duurzame Renovatie bij het kenniscentrum Duurzame HavenStad van Hogeschool Rotterdam. Blijven leren innoveren Renoveren is een kwestie van toepassen wat je al weet en kunt, op basis van ervaringen uit de praktijk, plus het toevoegen van ten minste één nieuw idee. Renovatie is namelijk niet alleen maar te leren, maar ook tegelijkertijd innoveren. Het gaat over het toepassen van technieken, in een speelveld met verschillende partijen: opdrachtgevers, gemeenten, corporaties, adviseurs, en vraagt steeds om een onderzoekende houding. Als lector zie ik hetzelfde probleem steeds terug: studenten krijgen met name techniek aangeleerd, maar als deze techniek in de praktijk afwijkt van wat er is geleerd, dan ontstaan er problemen omdat men niet gewend is naar de beste oplossing te zoeken. Hiervoor heb je ook begrip van de context nodig, en niet alleen een oplossing op papier. Dat maakt juist het werken in de renovatie sector zo aantrekkelijk; het is namelijk nooit saai en altijd innovatief. Dat situatie A op tekening staat, maar dat je B aantreft vraagt om oplossend vermogen en creativiteit. Dan moet je wel up-to-date blijven wat betreft kennis en ervaring. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. In Rotterdam kijken we bijvoorbeeld naar mogelijkheden voor een deeltijdopleiding om (na je studie) jezelf te verdiepen in de gebouwde omgeving. Maar ook als je het niet in een officiële opleiding zoekt, zijn er middelen om je kennis bij te spijkeren. Beurzen, symposia en (tegenwoordig) webinars zijn hiervoor geschikt. Je hoeft niet ver te zoeken, er is altijd wel iets in de buurt. Zoals bijvoorbeeld de beurs Renovatie en Transformatie (23-25 mei). Een event waar BouwhulpGroep samen met partners in 2005 de allereerste editie van organiseerde, en verantwoordelijk was voor de organisatie van de thema’s en inhoudelijke programma. Ook toen al waren we van mening dat een dergelijke beurs meer moest zijn dan een verzameling van productaanbieders. Na afloop moest je ten minste wijzer zijn geworden dan de dag ervoor. Er waren dan ook diverse kennissessies geprogrammeerd, een tentoonstelling over 100 jaar bouwen en renoveren in Nederland, een jaarlijkse studenten wedstrijd Hollands (her) Ontwerp- waarin we op zoek gingen naar het beste idee voor de bestaande bouw. En via het Orakel van Delphi brachten we partijen (corporaties, gemeenten) die waren vastgelopen in projecten in contact met een panel van wijze dames en heren (Het Orakel) op zoek naar nieuwe oplossingen. Alles om te zorgen dat de beursganger naar huis ging met een gevoel er slimmer van geworden te zijn. En op speelse wijze proberen mensen te bewegen richting renovatie-expert, een specialisme dat vandaag de dag hard nodig is. Dus benut ook nu weer de kans om je kennis aan te vullen. Woningen in voormalige steenfabriek Wageningen innovatief verduurzaamd Bij de restauratie van De Bovenste Polder, een voormalige steenfabriek in Wageningen, was in 1995 al veel aandacht voor goede isolatie en duurzaamheid. Wat destijds technisch nog niet kon of vanwege regelgeving niet mocht, wordt nu alsnog aangepakt. De herbestemming van de voormalige steenfabriek is een succesverhaal. Er zijn twee woningen gerealiseerd, er zijn oefenruimtes voor bands, ateliers voor kunstenaars en er is opslagruimte voor de plaatselijke kanovereniging. De warmtepomp die bijna 30 jaar geleden bij de steenfabriek in de uiterwaarden werd geïnstalleerd, heeft nooit goed gefunctioneerd. In die tijd was het een relatief nieuwe techniek waarbij op 50 meter diepte water opgepompt zou worden dat bij een retourbron 40 meter verderop weer terug de grond in moest gaan. Dat lukte niet en er kwam lucht in het systeem waar de pomp kapot van ging. De warmtepomp werd na enige tijd ontmanteld, er kwam een gasleiding en er werd een gasketel geïnstalleerd. Oppervlaktewater De verduurzaming kan nu wél voortvarend worden aangepakt, zegt ontwikkelingsmanager Han Wartna van BOEi. “De technische mogelijkheden zijn nu veel groter en de regelgeving is veranderd.” Dat laatste betekent dat die warmtepomp er alsnog komt, en dat die gebruik kan maken van het oppervlaktewater van de Rijn. “Een methode die 30 jaar geleden ondenkbaar was, maar nu door veranderde regelgeving wel is toegestaan. Het is een gesloten systeem waarbij het water weer teruggaat naar de rivier.” De capaciteit van die pomp wordt zodanig groot, dat er ook een aftakking van de warmwaterleiding naar het nieuwe clubgebouw van de waterscouts kan worden aangelegd, die daar vlakbij zitten. “Zij zetten een nieuw, goed geïsoleerd gebouw neer, maar zouden een eigen warmtepomp moeten installeren omdat ze geen stikstof mogen produceren. En ze gebruiken hun clubgebouw eigenlijk alleen op zaterdagen,” Op het dak van dat nieuwe clubgebouw ligt straks 200 vierkante meter aan zonnepanelen: genoeg voor het elektragebruik van de bewoners en gebruikers van de voormalige steenfabriek. Wartna: “Het hele terrein kan van het gas af en we produceren geen CO2 meer. Vacuümglas in nieuwe kozijnen De voormalige steenfabriek zelf, met ateliers en oefenruimtes, zal zoveel mogelijk ‘kierdicht’ worden gemaakt. Het complex krijgt allemaal nieuwe kozijnen. Het monumentenglas dat daar nu tussen roedes in zit wordt vervangen door vacuümglas in nieuwe kozijnen. Waar monumentenglas nauwelijks enige isolerende waarde heeft, is dat bij vacuüm getrokken glas juist wel een kenmerk. Wartna: “Dat heeft de grootste isolerende waarde en het is toch relatief dun. We tasten absoluut de monumentale waarde van het complex niet aan. Het scheelt enorm veel in comfort en op de energierekening.” Bron: BOEi

Bedrijfshal bouwen of renoveren? Renovatie Nieuwbouw Sandwichpanelen Golfplaten Asbestsanering Zonnepanelen www.middendorpmontage.nl/offerte Bel ons voor een vrijblijvende offerte op 0342 - 44 20 08. Of kijk op de website: Strakke kwalitatieve beplating bepaalt de uitstraling van uw bedrijf én biedt kansen uw pand beter te isoleren. TRIM Trading BV Debijestraat 10 3316GE Dordrecht +31(0)78 6300 922 info@hmbx.nl www.hmbx.nl THE INSULATED POSTBOX De énige tochtvrije en isolerende brievenbus! Tocht & Brievenbus = Opgelost! GETEST OP ISOLATIEWAARDE EN LUCHTDICHTHEID  ISOLEREND - U-WAARDE = 1,23 W/M2 .K  KIERDICHT & TOCHTVRIJ - QV;10-WAARDE = 0,00006665 DM3.S-1  GESCHIKT VOOR DEUR EN PROFIELDIKTES TOT 100 MM  GELUIDSISOLEREND TOT DN,E,W = 56 DB Winnaar GIO 'special award voor originaliteit' 2018 INNOVATIEVE OPLOSSINGEN VOOR UW RENOVATIEPROJECT havebomontage.nl Snel en vakkundig met maar één contactpersoon

9 nr. 3 Mei 2023 Binnenwarmtepomp als vervanger van MV-box of WTW-unit Om bij renovaties flinke labelstappen te kunnen maken, kiezen steeds meer woningcorporaties en VvE’s voor het plaatsen van zogeheten binnenwarmtepompen. Deze warmtepompen hebben geen buitenunit en gebruiken de warmte uit de afgezogen vervuilde binnenlucht voor verwarming en tapwater. Een woning dient voldoende geïsoleerd te zijn en als basisvoorwaarde over een mechanische ventilatie te beschikken. Door isoleren is het ook belangrijk om te blijven ventileren, omdat voldoende ventilatie cruciaal is voor je gezondheid: het vermindert het vochtgehalte – en dus schimmels – en de hoeveelheid schadelijke stoffen in huis. Richard Vermeeren en Michel Pothuizen van Inventum Technologies leggen de mogelijkheden van binnenwarmtepompen uit. Auteur: Harmen Weijer. Foto’s: Inventum Technologies Een binnenwarmtepomp, ook wel ventilatiewarmtepomp genoemd, werkt uitsluitend met de afgezogen ventilatielucht uit de woning als bron, die via mechanische- of balansventilatie uit de woning wordt gehaald. De energie uit deze afgezogen, warme lucht wordt hergebruikt voor de verwarming en het tapwater van de woning. Daardoor gaat deze warmte niet verloren en is het de hoogste brontemperatuur voor een warmtepomp om toe te passen. Uit deze bron van circa 20°C kan een binnenwarmtepomp tot wel 5kW aan vermogen halen. Dat gebeurt door de binnenlucht terug te koelen tot wel -15 °C en kan het CV water worden opgewarmd tot wel 60°C. Inventum Technologies focust zich al sinds 1989 op deze warmtepompen zonder buitenunit, waar de vijfde generatie van deze warmtepompen dagelijks in Houten van de band rolt. Twee tot drie labelstappen Grote gebouweigenaren als VvE’s en woningcorporaties zijn geïnteresseerd in deze oplossing, weet Michel Pothuizen, sales manager bij Inventum Technologies. “Als woningen goed zijn te isoleren, kan men met deze binnenwarmtepomp 2 tot 3 labelstappen halen zonder dat er een buitenunit hoeft te worden geplaatst. Alleen al het neerzetten van zo’n buitenunit, levert al klachten van buren op, zelfs als hij niet eens aanstaat. De angst voor geluidsoverlast is namelijk al voldoende voor klachten, en dat willen corporaties niet.” Daarnaast zijn de binnenwarmtepompen relatief makkelijk te installeren voor een aantrekkelijke prijs en erg gemakkelijk te onderhouden. Pothuizen: “Het vervangen van een MV-box door onze Spaarpomp is erg laagdrempelig. Je hoeft bijvoorbeeld ook geen F-gassencertifcaat te hebben, waardoor het voor iedere monteur uit te voeren is. En omdat hij aantrekkelijk is geprijsd met – gemiddeld zo’n € 4000,- met nog eens € 2250,-subsidie - is een binnenwarmtepomp heel populair, zo merken wij.” WTW-vervanger Ook kan je met onze binnenwarmtepomp een WTW-unit vervangen, zegt Richard Vermeeren, conceptmanager bij Inventum Technologies. “Met onze Modul-AIR en GreenComfort Module vervang je een WTW, maar heb je ook gelijk een hybride warmtepomp. Je kan er zelfs de optie bij kiezen om ook tapwater te maken. En dat allemaal met dezelfde afmetingen als een WTW en het gebruik van dezelfde luchtkanalen.” Niet geschikt voor alle woningen Maar, zo stellen Pothuizen en Vermeeren beiden heel duidelijk, de binnenwarmtepomp is zeker niet voor iedere woning geschikt. De beperking is tweeledig: ventilatievraag en warmtevraag. Vermeeren: “Onze warmtepomp is een ventilatie-unit en warmtepomp in één toestel. In de hybride variant kan er maximaal 350 m3/h lucht mee worden geventileerd en adviseren wij altijd minimaal volgens de normen van het Bouwbesluit. Heeft je woning volgens de berekeningen meer ventilatielucht nodig dan zijn onze apparaten niet de oplossing.” Bij de all-electric warmtepompen van Inventum Technologies wordt naast ventilatielucht ook het warmteverlies als norm gehanteerd. “Is het warmteverlies van een woning meer dan 7,5kW, verwijzen we ze heel graag door naar onze collega-bedrijven die andere types warmtepompen maken”, stelt Pothuizen. Hij wordt aangevuld door Vermeeren: “Door heel duidelijk te zijn over wat er wel en niet kan, willen we voorkomen dat we achteraf klachten en problemen moeten gaan oplossen omdat vooraf geen goede keuze is gemaakt. Bij elk van onze projecten kijken dan ook altijd onze collega’s van Technical Consultancy mee.”, Ventileren Vermeeren wil nog een hardnekkige fabel uit de wereld helpen, namelijk dat er bij meer vermogen ook ongewenst meer geventileerd wordt. “Er wordt geventileerd, maar we ventileren gewoon volgens de normen uit het geldende bouwbesluit. Als je tot nu toe altijd minder geventileerd hebt dan voorgeschreven, zal je nu wél gaan ventileren wat als gezond geacht wordt. Het is jammer dat veel mensen dit alleen maar zien als warmteverlies en niet als gezondheidswinst, een thema waar de laatste drie Coronajaren zoveel aandacht voor geweest is. Dat je daar grotere kanalen voor nodig zou hebben dan met een MVbox of WTW-systeem is ook niet waar. Dat geldt alleen als je buitenlucht naar binnen trekt, maar dan spreek je niet meer over een binnenwarmtepomp maar over een lucht/ water warmtepomp die binnen staat. Dat is een ander systeem en die leveren wij niet”, aldus Vermeeren. All-electric in stapjes Met de binnenwarmtepomp is allelectric ook mogelijk, al hoeft dat niet direct geïnstalleerd te worden. Dat kan ook later in de tijd, legt Pothuizen uit. “Het kan zijn dat de cv-ketels in de te renoveren woningen nog prima te gebruiken zijn, maar dat er wel gekozen wordt voor hybride. Als je plan is om de woning daarna verder te verduurzamen en nog beter te gaan isoleren is de overstap naar een binnenwarmtepomp zoals de Modul-AIR een slimme stap. Want onze ModulAIR kan meegroeien met je toekomstplannen. Je kan het toestel namelijk simpel ombouwen naar all-electric door een doorstroomelement toe te voegen. “Je investeert dan echt in de toekomst en maakt maximaal gebruik van de grondstoffen en je investering”, aldus Pothuizen. Thema Renovatie & Transformatie Een binnenwarmtepomp kan een oplossing zijn om met de vervanging van een MV-box of een WTW gelijk te verduurzamen, zowel hybride als all-electric, met of zonder tapwater. Een binnenwarmtepomp is zeker niet geschikt voor elke woning, maar als het wel past is dit type warmtepomp wellicht het missende puzzelstukje.

Routekaart Na-isolatie: Voorkom vochtproblemen TKI Urban Energy heeft een routekaart gemaakt voor het isoleren van bestaande woningen in de juiste volgorde: ‘Bij het aanbrengen van isolatie heeft een aanpak waarbij alle bouwdelen worden verbeterd de voorkeur. Bij een stapsgewijze aanpak heeft het in verband met het risico op schimmel en huisstofmijt de voorkeur om te starten met de vloer, vervolgens de gevel en dan het dak. Wanneer de vloer als laatste wordt geïsoleerd zullen vocht en schimmels zich daar concentreren aangezien de vloer dan de koudste (en vochtigste) plek is.” ~ Routekaart Na-isolatie van TKI Urban Energy Klimaatefficiënt Volgens Milieu Centraal wordt de energie om isolatiemateriaal te maken, tijdens de levensduur 40 tot 400 keer terugverdiend. Woningisolatie is dus goed voor het klimaat. Bij de Thermoskussens van TONZON bedraagt deze factor maar liefst 6.500. Zo gering is de CO2 van deze Nederlandse uitvinding (zie tabel). Een belangrijk ander milieuvoordeel is dat er geen vrachtwagens nodig zijn om het materiaal op de plaats van bestemming te krijgen. Daardoor wordt bij transport veel minder broeikasgas, stikstof, fijnstof en ultra-fijnstof uitgestoten. Ook de overlast van vrachtwagens op de snelwegen, in binnensteden en op de bouwplaats, wordt hiermee beperkt. Vloerisolatie met TONZON Thermoskussens Geeft meer besparing en is het meest duurzaam Thermoskussens Bodemfolie Uitstoot kg CO2 eq. bij 46m² vloerisolatie met Rc = 7 m²K/W In veel renovatieprojecten blijft vloerisolatie nog achterwege en wanneer het wel wordt toegepast dan let men nauwelijks op de kwaliteit. Toch heeft juist vloerisolatie de grootste invloed op het totale energieverbruik en is het van cruciaal belang voor een energiezuinige, comfortabele en gezonde woning. Veel begane grondvloeren in Nederland zijn niet of slecht geïsoleerd. De warmte die de vloer aan de onderkant uitstraalt, zorgt voor een gevoel van optrekkende kou. TONZON Vloerisolatie met Thermoskussens is gebaseerd op andere natuurkundige principes en isoleert effectiever dan andere vloerisolaties. Bij vloeren met vloerverwarming kan de besparing zelfs oplopen tot meer dan 40%. Milieu Centraal adviseert voor vloeren met vloerverwarming minimaal Rc = 5,0 m²K/W toe te passen. Toch wordt in projecten vaak niet meer dan 3,5 m²K/W toegepast. Iedere verdubbeling van de isolatiewaarde betekent een halvering van de warmtestroom. Met de TONZON Thermoskussens kan je met gemak Rc = 7,0 m²K/W behalen. Kom ons bezoeken op de Renovatie & Transformatie Beurs, van 23 t/m 25 mei in Den Bosch stand: 1.D076 en ontdek wat wij nog meer voor jou kunnen betekenen.

11 nr. 3 Mei 2023 Thema Renovatie & Transformatie Natuurlijke isolatiematerialen omarmd door Brabantse woningcorporaties Biobased renoveren is een van de manieren om de CO2-uitstoot van de productie van bouwmaterialen terug te dringen. Traditionele isolatiematerialen kennen een grote footprint. Maar dat kan anders, want het gebruik van biobased materialen als isolatiemateriaal is flink in opkomst. En dat mes snijdt aan twee kanten, want het telen van de gewassen voor biobased materialen, zoals vlas, hennep, lisdodde, biedt agrarische ondernemers een nieuw verdienmodel door het vastleggen van CO2 en het herstelvermogen voor de bodem en biodiversiteit. Bouw en landbouw kunnen elkaar helpen en versterken om uit de stikstof- en klimaatcrisis te komen. En daar kunnen woningcorporaties als grote woningeigenaren flink bij helpen. Een van de voorlopers is de Noord-Brabantse woningstichting Area, met woningen in onder andere Uden en Veghel. Auteur: Harmen Weijer. Foto’s: Area Area voert samen met andere woningcorporaties het project Brabant Verbouwt Natuurlijk Samen uit, vertelt projectleider Dirk van den Tillaar van Area. “Dat is een samenwerking met akkerbouwers in de omgeving, die voor ons de gewassen telen die als isolatie te gebruiken zijn. Het gaat dan met namen om hennep, (graan)stro, vlas en miscanthus. Verbouwen in de projecttitel slaat dan zowel op hen als voor ons als we onze woningen gaan verbouwen en isoleren met deze gewassen.” Samen is eveneens heel belangrijk, want het gaat er om iedereen in de keten mee te krijgen. “Ik zag vorig jaar eigenlijk het licht tijdens een bijeenkomst tijdens de Dutch Design Week, waar bleek dat boeren, verwerkers en aannemers wel willen werken met natuurlijke isolatiematerialen, maar iedereen keek naar de opdrachtgever, zoals naar ons als corporatie. En omdat wij in ons koersplan al jaren hebben staan dat we meer met circulariteit willen doen, zien we dit dé kans voor meer verduurzaming en circulariteit.” Koehandel Het transitieprogramma Building Balance is een door de landelijke overheid en de provincie Noord-­ Brabant gefinancierde organisatie, die op verschillende plekken in het land de agrarische- en bouw- en vastgoedsector bij elkaar brengt. Samen met Building Balance is Van den Tillaar met 20 akkerbouwers uit de omgeving om de tafel gaan zitten en zijn er afspraken gemaakt over welke gewassen waar geteeld gaan worden. “Dat was oprecht een soort koehandel. Zij vroegen van ons commitment dat wij als woningcorporaties biobased materialen zouden afnemen. Wij hebben aangegeven dat we voor in ieder geval 10 hellende daken natuurlijke isolatiematerialen willen afnemen. Dit hebben andere corporaties ook gedaan. En zo konden de boeren aan de slag, waarbij het aan hen is welk product ze gaan telen. Zij weten immers precies wat op de akkers in onze omgeving het beste geteeld kan worden. Enige voorwaarde is dat het ingeblazen moet kunnen worden, want zo verwerken wij het in de woningen.” Twee andere corporaties uit de omgeving, Compaen en Thuis uit de regio Eindhoven-Helmond, doen ook mee. “Zij hebben, samen met alle 13 woningcorporaties in de Metropool Regio Eindhoven, afgesproken met hun gemeentebesturen meer biobased materialen te gebruiken bij hun woningrenovaties en nieuwbouw. Voor dit jaar betekent dat ze 5% biobased gaan inzetten, oplopend tot 100% in 2027. Dat gaan wij als Area overigens ook doen. Dan zijn er wel meer boeren nodig dan 20, maar daarvoor is nog de tijd. Dat dit in Eindhoven is gelukt, is ook een mooi voorbeeld voor onze gemeente Maashorst. We gaan hun convenant als blauwdruk gebruiken om hier ook deze afspraken te maken. Zo’n convenant is namelijk belangrijk ook alle partijen in de bouwketen mee te krijgen.” Verwerking Een belangrijke vraag vanuit de bouwsector is: is de verwerking van natuurlijke gewassen op dezelfde manier te verwerken als conventionele isolatiematerialen? “In principe wel, we stappen wel over van isolatieplaten naar inblaasisolatie. Het is niet een kwestie of het kan, het is meer een kwestie van willen. En let wel: deze vezelgewassen zijn als isolatiemateriaal niet alleen beter voor het milieu maar ook isoleren ze beter: warmer in de winter, koeler in de zomer. Want synthetische materialen warmen namelijk sneller op en geven dus hun warmte sneller door.” Een andere veelgehoorde vraag is dat of er in natuurlijke vezels niet meer schimmels kunnen optreden. “Dat is niet het geval: deze materialen zijn beter vochtregulerend dan conventionele materialen. Ook vragen aannemers zich nog wel eens of ze in plafonds kunnen werken om verlichting aan te brengen, als er boven het gipsplaten plafond bijvoorbeeld stro is gebruikt, eigenlijk net als vroeger. Dat zit er zo strak in; dat valt niet naar beneden.” Inmiddels zijn meer corporaties geïnteresseerd in dit project, vertelt Van den Tillaar. “Ik ben de afgelopen maanden regelmatig gebeld door andere woningcorporaties, die ik graag verder informeer. Want uiteindelijk zullen we dit met z’n allen moeten doen.” Dirk van den Tillaar van Area doet op de vakbeurs Renovatie & Transformatie op woensdag 24 mei mee met de paneldiscussie Biobased Renoveren voor corporaties. Dat doet hij samen met: Marjet Rutten, Jan Willem van de Groep, Nicolaas van Everdingen en Rob Bogaarts van Building Balance. Tijd: 11:00 - 12:30 uur. Locatie: Podium Renovatie & Transformatie. Directeur-bestuurder van Area, Jan van Vucht (rechts) bij akkerbouwer Jos en Joost Derks (vader en zoon).

Eenvoudig Milieuvriendelijk Verlaging van storingsgevoeligheid Zichtbaar schoon Verlaging van onderhoudsbehoefte MERUS WATERBEHANDELING VOOR KALK EN CORROSIE Levert de meest duurzame keukens. Gekwalificeerde monteurs plaatsen uw keuken. Één aanspreekpunt van offerte tot aan de oplevering van het ontwerp. Tijdens de renovatie plaatsen wij een vervangende keuken. Projectkeuken verhuur Bent u nieuwsgierig geworden naar de mogelijkheden? Bezoek onze showroom Smitspol 12R 3861 RS Nijkerk Of ga naar kitchenatwork.nl PROJECTKEUKENS De ideale partner tijdens bouw & renovatie. Meer weten? Bel 073 - 547 88 11 of kijk op www.vloer-plus.nl

13 nr. 3 Mei 2023 Thema Renovatie & Transformatie Circulaire installaties krijgen boost met keteninitiatief Circolektra Het begon allemaal een jaar of 8 geleden toen Franjo Stakovic en zijn zakenpartner Marco Pastoor nog werkten voor één van de grootste pompenfabrikanten ter wereld. “Vanuit het buitenlandse moederbedrijf kreeg Marco de vraag een pilot te gaan draaien in Nederland op het gebied van circulaire pompen. Daarbij was het de bedoeling dat wij als pompenfabrikant de eigen pompen die niet meer gebruikt werden, gingen inzamelen. De pompen werden daarna gereviseerd, of onderdelen werden hergebruikt. Door omstandigheden startte dat project pas in 2019, waarbij we samenwerkten met 1 groothandel, Technische Unie.” Dit initiatief werd opgevolgd door een vergelijkbaar collega-initiatief. “We merkten gaandeweg dat dit soort circulaire initiatieven eigenlijk het beste onafhankelijk moeten worden begeleid. Dus we zijn beiden uit de pompenonderneming gestapt en we hebben een eigen bedrijf opgezet, Circospin. Die voert nu regie over Circopomp.” Binnen dit initiatief wordt nu met 5 verschillende pompenfabrikanten gewerkt. Als een pomp niet meer wordt gebruikt, gaat hij terug naar de desbetreffende fabrikant. “Die heeft ook de meeste kennis over hoe de pomp is gemaakt, bijvoorbeeld over de samenstelling van de materialen. Dat is belangrijke als het onderdeel niet meer te hergebruiken is maar omgesmolten moet worden. Inmiddels hebben we meer dan 2000 pompen teruggehaald en hergebruikt.” Installatiehoek Vanuit de installatiehoek in de gebouwde omgeving werd met interesse gekeken naar dit keteninitiatief. “We hebben daarop in oktober vorig jaar met 5 fabrikanten van elektrische componenten de koppen bij elkaar gestoken. Het gaat om ABB, Attema, Eaton, Hager en Schneider Electric. We keken daarbij naar het inzamelen van groepenkasten en onderdelen daarvan. Veiligheid is hierbij een belangrijk startpunt geweest, want groepenkasten worden al langer tweedehands aangeboden. Maar niet duidelijk is of deze groepenkasten veilig genoeg zijn. Door ze in te zamelen door de kunnen de fabrikanten zelf kunnen zij dat beter beoordelen en aanpassen. We willen immers voorkomen dat er woningbranden ontstaan in meterkasten.” Het initiatief is begin maart officieel gelanceerd. Daarbij zijn onder andere ook groothandels Rexel en Yesss Electrical en installatiebedrijven als partners aangehaakt. “Bij deze groothandels hebben wij palletbakken geplaatst, waarin de installateurs de uit de renovatieprojecten gehaalde groepenkasten of onderdelen ervan, kunnen inleveren. Als ze vol zijn, worden ze door Circolektra opgehaald en in samenspraak met de fabrikanten circulair verwerkt. De uitbreiding van de inzamellocaties zal plaatsvinden bij de netwerkbeheerders, paneelbouwers en installatiebedrijven. Daarnaast worden de palletbakken op afroep ook op de renovatielocaties geplaatst. We kijken ook naar uitbreiding van andere productgroepen; dat wordt komende zomer duidelijk.” 40 bakken in 2 maanden geplaatst Hoewel Circolektra nog maar een kleine 2 maanden is gestart, zijn er al 50 bakken geplaatst in den lande. “Het heeft ons absoluut positief verrast hoe hard het gaat. Zelf benaderen we groothandels, maar we worden dagelijks gebeld of gemaild door installateurs, zonnepaneelbouwers en aannemers met vragen over Circolektra. De palletbakken zijn herkenbaar aan de Circolektra-vlag en zijn gemaakt van recyclebare pet-flessen.” Ook vanuit de opdrachtgevende kant is interesse. “Een grote Limburgse woningcorporatie is bezig het renoveren van een flink aantal woningen. Daar hebben we enkele bakken staan.” “Iedere druppel telt” Het doel van Circolektra is duidelijk: zo veel mogelijk hergebruiken van elektrische componenten. Stakovic: “Dat is niet alleen goed voor het milieu, maar het past ook in de huidige marktomstandigheden. De prijzen zijn hoog, de levertijden zijn lang en materialen zijn niet beschikbaar. Dat zijn ze dus wel, maar dan wel in bestaande gebouwen. Waar Urban mining zich op bouwmaterialen richt, pakt Circospin door naar w- en e-installaties. Deze installaties zijn complex, maar er zit meer in dan je denkt. Neem bijvoorbeeld kleine circulatiepompen voor cv-ketels of koelsystemen. Jaarlijks gaan hiervan meer dan 800.000 de markt in. Als je alleen al de moertjes en boutjes daarvan hergebruikt, dan bespaart dat enorm. We zijn ook in contact met andere brancheverenigingen, zoals op het gebied van luchtkanalensystemen om aan circulaire oplossingen te werken En al begin je met het verzamelen en hergebruiken van ophangbeugels. Iedere druppel telt gewoon.” Franjo Stakovic en Marco Pastoor geven op de vakbeurs Renovatie & Transformatie op 24 mei de presentatie Circolektra: de weg naar 200.000 circulaire groepenkasten per jaar. 14:00 - 15:00 uur. Locatie: Podium R&T. De palletbakken zijn herkenbaar aan de Circolektra-vlag en zijn gemaakt van recyclebare pet-flessen. Marco Pastoor en Franjo Stakovic, de initiatiefnemers van Circolektra. Het initiatief Circolektra is nog maar 2 maanden geleden gestart, en inmiddels zijn er al 50 bakken geplaatst in heel Nederland. Circulariteit is geen onbekende term meer in de bouw- en renovatiesector. Maar vrijwel altijd gaat het dan om bouwkundige elementen, zoals deuren, kozijnen en beton. Installaties of onderdelen daarvan worden nog maar weinig structureel ingezameld, gereviseerd en/of hergebruikt. En als het al gebeurt is dat omdat de opdrachtgever daar om vraagt. Het keteninitiatief Circolektra wil dat nu oppakken vanuit de markt, dus vanuit de fabrikanten zelf, te beginnen met groepenkasten. Franjo Stakovic van het organiserende bedrijf Circospin legt uit. Auteur: Harmen Weijer. Foto’s: Circolektra

SlimFix RenoPro Uw voordelen • Snel te monteren • Direct waterdicht • Goed / veilig beloopbaar • Aaneengesloten isolatieschil • 100% herbruik- of recyclebaar SNEL MONTEERBAAR, WATERKEREND RENOVATIE-ELEMENT Met SlimFix RenoPro introduceert IsoBouw een nieuwe renovatieplaat voor het na-isoleren van hellende daken op een dragend dakbeschot. SlimFix RenoPro is geen rechte plaat met een cachering, maar een matrijsgevormde isolatie met een uitgekiende 3D-vormgeving. Deze 3D-vormgeving geeft SlimFix RenoPro haar unieke, onderscheidende eigenschappen, zoals een goede beloopbaarheid en een goede onderlinge aansluiting zonder koudebruggen. De isolatieplaten zijn ook voorzien van innovatieve geïntegreerde afwateringskanalen. Hierdoor wordt de isolatieschil direct waterdicht. Ook het milieu profiteert bij de toepassing van SlimFix RenoPro. De platen zijn herbruikbaar en eventueel ook 100% recyclebaar. Het feit dat de tengels handmatig te verwijderen zijn verhoogt de recyclebaarheid van alle productonderdelen. Goed / veilig beloopbaar www.isobouw.nl/SlimFixRenoPro NIEUW GEPATENTEERD Renovatiebeurs stand 1.A074

(infotorial) Herbestemming van leegstaande kantoren en andere gebouwen is in veel opzichten een positieve en gewenste ontwikkeling. Het draagt onder meer belangrijk bij aan het oplossen van de woningnood. Vooral voor starters kan de geplande nieuwbouw niet of nauwelijks voorzien in de behoefte aan betaalbare woonruimten. Transformatie van kantoren naar woningen blijkt een van de oplossingen. Daarmee wordt in veel gevallen ook de leefbaarheid in de wijk verbeterd. Daarnaast biedt herbestemming mogelijkheden om bijvoorbeeld tijdelijke opvang van vluchtelingen snel te kunnen realiseren. Hergebruik past ook uitstekend bij de doelstelling van de circulaire economie die de overheid zichzelf gesteld heeft. In 2050 moet Nederland circulair zijn. Dat is de stip op de horizon die de Rijksoverheid heeft gezet. Renovatie en transformatie bieden uitstekende mogelijkheden om de bouwpraktijk in een andere richting te bewegen, hoger op de Ladder van Circulariteit. Het hergebruik en aanpassen van het bestaande bevindt zich behoorlijk bovenin de ladder en heeft daarmee volop potentie om een circulaire bouweconomie dichterbij te brengen. Ruim 7000 m2 FAAY-wanden Voorbeelden van geslaagde herbestemmingen zijn er volop. Een greep uit de projecten in Noord-Nederland levert onder meer twee voormalige kantoorpanden in de binnenstad van Leeuwaren op, die getransformeerd zijn tot een appartementencomplex met 74 startersappartementen. De panden, voorheen bedrijfsverzamelgebouwen, stonden al vier jaar leeg. Verder is de Groninger Koekfabriek omgebouwd tot drie appartementen, zijn in het oude pand van het Kadaster in Assen 58 wooneenheden gerealiseerd, zijn in Emmen 92 woningen in een oud schoolgebouw ingebouwd en zijn in het voormalig NAM-kantoor in de Abel Tasmantoren in Assen negen bouwlagen aangepast naar in totaal 90 appartementen voor jongeren en studenten. In al deze genoemde transformatieprojecten is gekozen voor de biobased en modulaire scheidingswanden van Faay. Deze milieuvriendelijke prefab elementen hebben een kern van vlas en een toplaag van gips. Vlas neemt CO2 op en zorgt bovendien voor een gezond en prettig binnenklimaat. De vlaskern in de wand zorgt tevens voor enorme stabiliteit en constructieve sterkte, hoge stootvastheid, geluidwerendheid, een goede brandwerendheid en bijzonder hoge schroefvastheid Modulaire wanden bewijzen zich in renovatie en transformatie De biobased modulaire wanden van Faay Vianen worden in renovatie en transformatie in veel verschillende projecten toegepast. Ze worden onder meer ingezet om leegstaande kantoren om te bouwen naar woningen en voor tijdelijke locaties voor vluchtelingenopvang. Informatie: www.faay.nl over het gehele oppervlak. De wanden hebben een zeer lage MKI-score. Met al deze aspecten is FAAY de juiste oplossing voor comfortabel wonen, flexibel transformeren en circulair bouwen. Vluchtelingenopvang Momenteel is het transformeren van leegstaande panden tot woonruimte nóg actueler geworden door de toestroom van Oekraïense vluchtelingen. Diverse leegstaande panden in het hele land worden momenteel in rap tempo getransformeerd voor de opvang van voornamelijk vrouwen en kinderen. Breda realiseerde opvangplekken in oude gevangenis ‘De Koepel’, eigendom van het Rijksvastgoedbedrijf. Alphen aan den Rijn stelde twee sportcomplexen en een leegstaand dorpshuis ter beschikking en Noordwijk opent de deuren van een oud politiebureau voor vluchtelingen uit Oekraïne. Ook Meerkerk en Lopik hebben hun bijdrage geleverd. Snelle realisatie Meerkerk stelde haar grotendeels leegstaande gemeentehuis ter beschikking. Snelheid was geboden, zowel in handelen als in de verbouwing. Directeur Mark Faay van Faay Vianen werd benaderd en nog geen dag later werden de eerste FAAY-wanden op locatie geleverd. Door een eenvoudige veer-groefverbinding zijn deze wanden snel en eenvoudig te plaatsen. Er is hard en vol overgave gewerkt. In nog geen week tijd werd dit gemeentehuis omgetoverd tot een opvanglocatie voor ruim 75 Oekraïense vluchtelingen, waaronder dertig kinderen. Transformatie basisschool Ook Lopik wilde haar steentje bijdrage en actiegroep ‘Lopik voor Oekraïne’ werd in het leven geroepen. De snelheid waarmee het Meerkerkse gemeentehuis werd omgebouwd bleef niet onopgemerkt en zo kwam initiatiefnemer Ruud Borst, coördinator bouwkundige en technische materialen, al snel ook bij Faay Vianen terecht. In de leegstaande Lopikse bassischool De Zomergaard werden ook in recordtempo diverse leefruimtes gerealiseerd met scheidingswanden van Faay. Voornamelijk moeders met basisschoolkinderen hebben hier een veilig onderkomen gevonden. In Alkmaar werd een kantoorpand omgebouwd tot opvang voor Oekraïense vluchtelingen. Bij de inbouw van leefruimtes stond het tijdelijke karakter hoog op de agenda. Na de gebruiksperiode moet het kantoor weer in oude staat worden opgeleverd. De ingrepen zijn dan ook zo beperkt mogelijk gebleven en waar mogelijk remontabel uitgevoerd. De wanden van Faay zijn hier zo toegepast dat ze te zijner tijd vrijwel onbeschadigd weer vrij zullen komen. Faay heeft voor deze wanden dan ook een hergebruiksgarantie afgegeven. Faay kende al de terugnamegarantie, waarbij ingenomen panelen worden gerecycled, maar hergebruik gaat duidelijk een stap verder. Die stap sluit zeer goed aan bij de ambitie van Faay om een 100% circulair, modulair en biobased wandsysteem op de markt te brengen en in de toekomst te allen tijde storten of verbranding van gebruikte wanden te voorkomen. Vakbeurs Renovatie & Transformatie Faay Vianen zal de mogelijkheden van haar wanden uitgebreid tonen op de vakbeurs Renovatie en Transformatie.. Ook de voorzetwand zal hier te zien zijn. Hiermee biedt Faay Vianen een hoogwaardige slanke oplossingen voor isoleren aan de binnenzijde, bijvoorbeeld wanneer spouwisolatie niet mogelijk is. Met slimme, duurzame (totaal)oplossingen en innovaties geeft Faay antwoord op actuele renovatievraagstukken in zowel de woning- als de utiliteitsbouw. Dit inspiratie- en kennisevenement op het gebied van nieuwe producten, toepassingen, technieken en productinnovaties vindt plaats van dinsdag 23 tot en met donderdag 25 mei 2023 in de Brabanthallen in Den Bosch. Faay Vianen is te vinden op stand B090 in hal 1. Transformatie van kantoor naar woningen in de Abel Tasmantoren. De Abel Tasmantoren in Assen heeft een nieuwe bestemming gevonden als woontoren. In het gemeentehuis van Meerkerk is ruimte gemaakt voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen. In de leegstaande Lopikse bassischool De Zomergaard is in recordtempo vluchtelingenopvang gerealiseerd. De wanden van Faay konden gelijk worden afgewerkt.

RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=