Hét platform voor de renovatiesector ACTUEEL Gekleurde zonnepanelen op huurwoningen in Harlingen 5 DIGITALISERING Data en parametrische software voor renovaties 12 BOUWHISTORIE De historische waarde van (fabrieks)schoorstenen 15 N UMM E R 1 | J A A R G A N G 13 | F E B R UA R I 2 0 2 3 Traprenovatie zorgt voor meer authenticiteit in Amsterdamse woning Pag. 9 Van 6 t/m 10 februari aanwezig op BouwBeurs 2023
g 5 | 4283 GX Giessen | Holland Industrieweg 5 | 4283 GX Giessen | Holland Trappenmet een eigen signatuur sinds 1923 Al sinds 1923 bedenkt, fabricert en installeert Geleijnse haar befaamde Gelènzo trappen. Uniek en onderscheidend. Industrieweg 5 | 4283 GX Giessen | Holland | Tel. 0183 - 441 441 | Fax. 0183 - 443 421 | E-mail: mgeleijnse@kliksafe.nl Industrieweg 5 | 4283 GX Giessen | Holland Industrieweg 5 | 4283 GX Giessen | Holland Openingstijden: Maandag t/m vrijdag 7.30-17.00 uur. Tip: bel voor een afspraak. Bezoek eens onze showroom voor persoonlijk ontwerp en realisatie op maat. Dé gevelspecialist voor het vinden van de oorzaak en het geven van de juiste oplossing U bent bij ons aan het juiste adres voor: ◆ Gevelinspecties ◆ Hersteladvisering ◆ Constructieberekeningen ◆ Projectbegeleidingen ◆ Producttrainingen ◆ Projectgarantie totalwall.nl T 088 - 111 25 25 ◆ info@totalwall.nl T: +31 (0)174513094 E: info@tcvddool.nl I: www.tcvddool.nl WIJ STAAN AL BIJNA 85 JAAR VOOR: Een kostenefficiënt alternatief voor nieuwbouw Verhogen van uw bedrijfsruimte betrouwbaar flexibel snelheid innovatief
3 nr.1 Februari 2023 Redactioneel In dit nummer COLOFON RenovatieTotaal is een onafhankelijke informatiebron en verschijnt 7 maal per jaar. RenovatieTotaal gaat over renovatie, restauratie, herbestemming, onderhoud, op- en aanbouwen en alles wat met de bestaande bouw te maken heeft. Jaargang 13, nummer 1, februari 2023 Uitgever Hugo Arends (0570) 861007 E-mail: hugo@handelsuitgaven.nl Hoofdredactie Harmen Weijer redactie@renovatietotaal.nl Redactie Frank de Groot Paul Engels Medewerkers Haico van Nunen Willard van Reenen Joop van Vlerken Tijdo van der Zee Marketing & Communicatie Maxime Wendt (0570) 768642 E-mail: maxime@handelsuitgaven.nl Advertenties Tom Sotthewes (0570) 654660 E-mal: tom@handelsuitgaven.nl Abonnementen Mirjam Nijbroek (0570) 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Ontwerp en Opmaak Bureau OMA, Doetinchem www.bureauoma.nl Cover Traprenovatie in Amsterdamse woning (p 9) Druk Rodi Rotatiedruk RenovatieTotaal is een uitgave van Nederlandse HandelsUitgaven BV Postbus 2273, 7420 AG Deventer Maagdenburgstraat 22 7421 ZC Deventer Tel. 0570 – 861009 E-mail: mirjam@handelsuitgaven.nl Copyright Niets uit deze uitgave mag op enigerlei wijze worden overgenomen zonder de nadrukkelijke schriftelijke toestemming van de uitgever. Deze uitgave is zorgvuldig en naar het beste weten samengesteld. Uitgever en auteurs kunnen echter niet instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Zij aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade, van welke aard dan ook, als gevolg van handelingen of beslissingen die op deze informatie zijn gebaseerd. Project in Beeld: Traprenovatie in Amsterdamse woning 9 Thema BouwBeurs 2023: “Aparte ‘Transformatievergunning’ nodig voor versnelling renovaties” 11 Installaties: “ Vol inzetten op natuurlijke klimatisering van hoogbouwwoningen” 18 5 Actueel 7 Column 10 T hema BouwBeurs 2023: KOMO-keur voor reparaties aan ramen en deuren 12 T hema BouwBeurs 2023: Data en parametrische software voor renovatie 13 Thema BouwBeurs 2023: Productoverzicht 15 Bouwhistorie 16 Installaties: Van bank en politiebureau naar hostel 20 Installaties: ARTIS Groote Museum 21 Installatienieuws 23 Productoverzicht Digitalisering Als een opgave zo groot is, dan is kans heel stevig aanwezig dat je door de bomen het bos niet meer ziet. En dan kun je afhaken, maar je kunt ook een oplossing verzinnen tegen alle stromen in. De woningbouwopgave is een goed voorbeeld daarvan. Vele ogen zijn daarbij gericht op nieuwbouw. Niet verwonderlijk want het is sexyer om het te hebben over compleet nieuwe woningen, wijken en zelfs steden, dan over het renoveren van een kantoor naar een wooncomplex. Al is het maar met welke blik je er naar kijkt, want ook dat is een verandering met kansen voor een waanzinnig mooie uitstraling. Hoe dan ook helpt de aandacht voor nieuwbouw niet om de woningnood anno 2023 snel op te lossen. Niet in de laatste plaats omdat de stikstofregelgeving nieuwbouw tot nog meer vertraging leidt. Maar al zou die problematiek er niet geweest zijn, vergunningstrajecten nemen zo veel tijd in beslag dat de huizenzoekende twintigers van nu, straks hun huiswarming party tegelijkertijd kunnen vieren met hun 30e verjaardag. Om maar 1 doelgroep te noemen, want de problemen gelden voor veel meer mensen. In deze editie komt er wellicht een oplossing aan de orde: het bouwproces kan sneller als we veel digitaler gaan werken met gebruik van meer data en hoogwaardige bouwtechnologie. (pag. 14) In dat artikel (maar ook pag 11) gaat het over parametrisch ontwerpen, waarbij bekende parameters worden ingevoerd, aangevuld met enkele maatwerk-uitzonderingen. En het resultaat is: maatwerk tot op de millimeter. Met prefab is een en ander snel en ook nog eens circulair uitvoerbaar. Dat klinkt even veelbelovend als bijna onwerkelijk, maar als het nu al kan, weet dan dat het zeker over een paar jaar door velen wordt gedaan. Dan kun je er maar beter genoeg van afweten. En nog een mogelijk voordeeltje: voor veel nu nog schoolgaande jongeren is digitaal leven – en daarmee ook werken – nu al een ‘way of living’. Zo kun je hen enthousiasmeren voor werken in de bouw- en onderhoudssector. Harmen Weijer Hoofdredacteur RenovatieTotaal Reageren? redactie@renovatietotaal.nl
Vlonderschroeven Speciaal ontwikkeld voor het bevestigen van vlonders, boeiboorden, balustraden of steigers. De verkleinde kop verzinkt mooi in de plank. Leverbaar in RVS410 en met milieuvriendelijke SHIELD coating sterker dan regulier RVS A2. Cr3+ Environmental friendly 6-10 Februari JAARBEURS | UTRECHT BEZOEK ONS OP DE BOUWBEURS HAL 12 STAND B070 +31 (0)320 28 56 10 verkoop@asf-fischer.nl webshop.asf-fischer.nl
5 nr.1 Februari 2023 Actueel Gekleurde zonnepanelen op huurwoningen in Harlingse binnenstad Op 150 huurwoningen van woningcorporatie De Bouwvereniging in Harlingen worden gekleurde zonnepanelen geplaatst. Het gaat om woningen in de binnenstad van Harlingen, die monument zijn, of vallen onder het beschermd stadsgezicht. Op de oranjerode daken passen oranje zonnepanelen beter in het stadsgezicht. Zwarte daken krijgen dan ook zwarte zonnepanelen. Samen met gemeente Harlingen, adviescommissie Hûs en Hiem en installatiebedrijf Mensonides heeft de Bouwvereniging plannen gemaakt voor de plaatsing van zonnepanelen. Dit op basis van de verruimde voorwaarden in de Welstandnota, die de gemeente Harlingen heeft mogelijk gemaakt. Nu de eerste vergunningen verleend zijn worden de eerste zonnepanelen volgens deze nieuwe voorwaarden geplaatst. Voor het aanzicht wordt de kleur van de zonnepanelen aangepast op de kleur van het dak. De eerste oranjerode zonnepanelen worden aangebracht op het Grachtswalplein, aan de voorzijde op het dak. Woningen in de binnenstad met een zwarte dakpan krijgen zwarte zonnepanelen. Huurders hebben direct voordeel van de zonnepanelen. In de zonnepanelen zitten omvormers, waardoor er geen wachttijd is om aangesloten te worden. Door eigen opwekking, gaan de kosten voor stroomgebruik afnemen, dat is positief voor de beurs van de huurders. De huurdersvereniging is zeer te spreken dat deze woningen nu ook zonnepanelen krijgen. “Het heeft vier jaren geduurd, maar dankzij onze niet aflatende inzet is het mooi dat ook deze huurders zonnepanelen krijgen”, aldus Laurens Posthumus, van de Huurdersvereniging Harlingen. Erik de Groot, wethouder erfgoed “Sinds de huidige energiecrisis is de aanvraag voor zonnepanelen enorm gestegen. We zijn blij dat we tijdig de regels hebben verruimd zodat we nu goed kunnen inspelen op de actualiteit.” De verwachting is dat installateur Mensonides eind maart 2023 klaar is met het plaatsen van de zonnepanelen. Nieuwe subsidieregeling voor duurzame maatregelen voor VvE’s De Subsidie energiebesparing eigen huis (SEEH) voor VvE’s is dit jaar overgegaan in de Subsidieregeling verduurzaming voor verenigingen van eigenaars (SVVE). Met de SVVE verandert er een aantal subsidiemogelijkheden en -voorwaarden die gunstiger zijn VvE’s, aldus Rijksdienst voor Ondernemend Nederland, die de SVVE uitvoert. De mogelijkheid tot aanvragen opende op maandag 23 januari. Een van de belangrijkste verbeteringen in de SVVE ten opzichte van de SEEH is dat het nu mogelijk is voor één energiebesparende isolatiemaatregel subsidie aan te vragen. De eis van minimaal 2 energiebesparende isolatiemaatregelen vervalt. De aanvrager ontvangt bij één maatregel wel minder subsidie. De SVVE biedt ook subsidie voor de aanschaf en installatie van duurzame warmteopties. Denk hierbij aan warmtepompen, zonneboilers of een centrale aansluiting op het warmtenet. Het maximale subsidiebedrag van € 10.000 per appartement is verhoogd naar € 15.000 per appartement. Bij het uitvoeren van een zeer energiezuinig pakket (ZEP) is ook subsidie mogelijk voor professionele bouwbegeleiding. De regeling heeft een lange looptijd tot maar liefst 2028. Belangrijk te weten is wel dat men eerst deze subsidie moet aanvragen, voordat men de maatregelen uitvoert. Bron: RVO Zonnepark zorgt voor grootschalige verduurzaming van Rotterdamse kantoorgebouw Trinity Om bij te dragen aan de oplossing van het wereldwijde energietekort en de belasting op het klimaat te verminderen, om 1600 zonnepanelen te installeren op het dak van de parkeergarage van het Rotterdamse kantoorgebouw Trinity. Daartoe heeft hoofdhuurder PwC samen met vastgoedeigenaren 1 Zone Capital en Flemyn LPP besloten. Dit zorgt voor een energierendement dat kan oplopen tot 465.000 kWh per jaar, wat gelijk staat aan het energieverbruik van ruim 136 huishoudens. Ruim genoeg om alle kantoorruimten te voorzien van groene energie. Na een aanbestedingstraject waarbij onder andere zorgvuldig geselecteerd is op duurzaamheid en materiaalgebruik, is de keuze gevallen op Meyer Burger zonnepanelen. Deze zonnepanelen worden ontwikkeld in Zwitserland en geproduceerd in Duitsland. Vanwege deze Europese productie heeft dit specifieke soort paneel een lage CO2-afdruk. Naast de keuze en installatie van de zonnepanelen, is er ook uitvoerig nagedacht over de ruimtelijke ontwikkeling rondom Trinity. Om de kwaliteit van de omgeving te garanderen, worden er over de lengte van de installatie groenstroken aangeplant. De stroken fungeren niet alleen als groenscherm voor passanten. Ook de biodiversiteit van de omgeving wordt aanzienlijk vergroot door de nieuwe beplanting. Tussen de panelen komt er een mix van wildbloemen en vaste planten, waaronder de Japanse sierkwee en de olijfwilg. Dit is zowel gunstig voor de insecten en vogels rondom het terrein als voor de waterberging op de locatie. Toekomstvisie Het installeren van de zonnepanelen is niet de eerste stap in de grootschalige verduurzaming van het statige pand aan de A16. Zo is de huidige installatie al afgesteld naar de geldende kantooruren. Wanneer er niemand in het pand aanwezig is, wordt er door deze aanpassing minimaal verbruikt. Ook ligt de aanvraag voor de vergunning van een geavanceerde warmte- en koeltepomp bij de gemeente. Dankzij deze pomp kan het pand in de toekomst op een energiezuinige manier verwarmd én gekoeld worden.
6 nr.1 Februari 2023 Actueel Nieuwe bestemming St. Franciscusschool in Kootwijkstraat Eindhoven De voormalige St. Franciscusschool in de Kootwijkstraat in Eindhoven krijgt een nieuwe bestemming. Woonbedrijf gaat de jongensschool uit 1929 transformeren tot 14 huurappartementen. Aannemer Ballast Nedam Zuid is inmiddels gestart met de verbouwing van de school. Alle woningen zijn bestemd voor cliënten van Lunet en zullen eind oktober 2023 klaar zijn. Het vooroorlogse gebouw heeft cultuurhistorische waarde en daarom worden heel veel elementen behouden, zowel binnen als buiten. De buitenzijde van het schoolgebouw blijft bijna hetzelfde. Het metselwerk wordt schoongemaakt. De ramen en de raamverdeling blijft allemaal hetzelfde. De raamkozijnen worden voorzien van dubbelglas, de draaiende delen worden vervangen. Ook de entreedeur blijft op dezelfde plek. Naast de entreedeur komt het bellentableau. De brievenbussen worden naast het entreeportaal bevestigd. Dat is eigenlijk het enige wat aan de buitenkant verandert. Ook binnen in de school blijven de monumentale elementen behouden, zoals de gangen en het trappenhuis. Ze worden wel geschilderd. De klaslokalen worden omgebouwd tot appartementen. Er komen totaal 14 appartementen van ongeveer 33 tot 47 m2 voor 1 of 2 personen. Ze hebben een woonkamer met open keuken, slaapkamer en een badkamer. De woningen hebben straks energielabel A en zijn gasloos. Het gebouw heeft drie verdiepingen. Er komen 6 appartementen op de begane grond, 5 op de eerste en 3 op de tweede verdieping. Bron: Woonbedrijf Bewoners geven renovatieproject in Petten extra kleur Meedenken over de renovatie van je huurwoning. Zelf met ideeën komen en kiezen voor een uitstraling waar je als bewoner echt blij van wordt. Het gebeurde de afgelopen periode in Petten. Woningcorporatie Wooncompagnie, de architect en de bewonerscommissie bogen zich over het renovatieproject aan de Eriksstraat en Ir. de Vassystraat. Het renovatieproject, dat naar verwachting in maart start, is veelomvattend. Zo worden de daken van buitenaf geïsoleerd en voorzien van nieuwe dakpannen. De buitengevels worden compleet ingepakt met een isolatieplaat, die wordt afgewerkt met een combinatie van stucwerk en steenstrips. De woningen worden voorzien van nieuwe kunststof kozijnen met hoogwaardig isolatieglas. Verder wordt in de woningen een ventilatiesysteem aangebracht dat verse lucht naar binnenbrengt en vuile lucht afvoert, vanuit alle vetrekken. De woningen worden gasloos gemaakt en krijgen een warmtepomp, in combinatie met een bodembron. Op het dak komen zonnepanelen. Bouwbedrijf AC Borst Bouw uit Castricum voert het project uit, Ab101 Architecten uit Utrecht tekent voor het ontwerp. ‘De samenwerking met de bewoners is op een spontane manier ontstaan,’ zegt buurtconsulent Jojanneke Kouw van Wooncompagnie. “Architect Jeroen Snel kwam met een prachtig, eigentijds ontwerp. We legden het voor aan de bewonerscommissie die heel eigen ideeën had over met name het kleurgebruik.” De bewonerscommissie had haar eigen visie op het eerste ontwerp, vertelt Robert Jan Bos van de bewonerscommissie. Bos: “Het gaat toch om de entree van ons dorp en dan mag een plan best wat kleur hebben. We hebben als commissie onze ideeën besproken en maakten die concreet in een grafisch ontwerp. De architect ging ermee aan de slag en kwam tot een indrukwekkend plan. Elk blok krijgt nu een eigen kleur.” De gekozen vijf kleuren staan symbool voor Petten: blauw (zee), geel (strand), lichtgroen (duinen en dijken), oranje/rood (dorp, stenen) en groen (bos). Bron: Wooncompagnie Woningcorporatie Rochdale sluit aan bij transformatie kantoor tot huurwooncomplex In Amsterdam Sloterdijk wordt aan de Naritaweg een kantoorgebouw getransformeerd naar een woongebouw met ongeveer 180 huurappartementen. De middeldure en vrije sector huurwoningen - samen 70% - worden afgenomen door Maarsen Groep. Voor de 30% sociale huurwoningen is nu een overeenkomst gesloten met Woonstichting Rochdale. HBB Groep, als ontwikkelende bouwer, zal ook de realisatie op zich nemen. Het plangebied Sloterdijk-Centrum wordt de komende jaren getransformeerd van monofunctioneel kantorengebied tot een levendige en gemengde stadswijk, waar wonen, werken, ontmoeten, verblijven, produceren, ontspannen en ondernemen samenkomen. De focus in Sloterdijk-Centrum ligt de komende jaren op het toevoegen van circa 7.500 woningen, in combinatie met maatschappelijke en/of commerciële voorzieningen in de plint; er wordt gestreefd naar een woon-/werkverhouding van 50%-50%. De herontwikkeling van Naritaweg 12 draagt bij aan deze forse transformatie van Sloterdijk. Het ontwerp van de woningen is van architectenbureau Arons & Gelauff uit Amsterdam. Eric Nagengast, directeur Vastgoed Rochdale: “Onze corporatie haalt alles uit de kast om meer betaalbare woonruimte in deze stad te realiseren. Dit project in Sloterdijk is daar een prachtig voorbeeld van. In één klap 54 sociale woningen erbij, in een prachtig gemengd complex, in een nieuwe woonwijk. Geweldig is dat.” Bron/Foto’s: Rochdale
Gageldijk 2 • 3602 AL Maarssen • T 030-261 20 57 F 030-261 57 04 • E contact@bluemink.nu 72 uur levering Het is mogelijk om kozijnen te leveren in 72 uur. Met snelle samenwerking kunnen wij maximaal 5 kozijnen per dag leveren met draairaam, draai-kiepraam, klepraam, stapeldorpel deur, dubbele deuren en hefschuifdeuren. Meer informatie en de voorwaarden kunt u opvragen via contact@bluemink.nu Timmerbedrijf Bluemink • Ringdijk 3 • 3648 EB Wilnis Bluemink Kozijnen Maarssen • Gageldijk 2 • 3602 AL Maarssen Bluemink Kozijnen Noordwijk • Keyserswey 15 • 2201 CWNoordwijk Vanuit al onze vestigingen kunnen we in 72 uur ‘standaard’ kozijnen leveren met: - Draai of draai-kiepraam - Klepraam - Stapeldorpel deur - Dubbel deuren - Hefschuifdeuren (Advertentie) 7 nr.1 Februari 2023 Column In elk nummer van RenovatieTotaal geeft dr.ir. Haico van Nunen zijn mening over een aspect van ‘de renovatiewereld’. Haico van Nunen is adviseur bij BouwhulpGroep en lector Duurzame Renovatie bij het kenniscentrum Duurzame HavenStad van Hogeschool Rotterdam. Lekker warm Winter! Voor het tweede jaar op rij begint onze winter pas in januari. Waar we met de feestdagen enkel op tv allerlei historische plaatjes voorgeschoteld krijgen van een witte kerst in december, een dik pak sneeuw en met zijn allen rondom het haardvuur, laat de praktijk wat anders zien. Op oudejaarsdag leek het wel lente met een temperatuur van maar liefst 16 graden! Weg idyllisch plaatje, en het eerste beeld wat me dan te binnenschiet is de standaard Australische kerstkaart; een kerstboom met ballen op het strand. Wat ik duidelijk wil maken, er zijn veranderingen gaande in het klimaat en daarmee ook de manier waarop we wonen. We baseren ons comfort momenteel op het slechtste geval, met buiten -10 graden willen we binnen 20 graden halen en daar dimensioneren we alles op. Hiervoor nemenwe dan een brandstof (aardgas) die energetisch veel meer kan leveren dan wat we in een woning nodig hebben. Dus als het klimaat om ons heen verandert, misschien wordt het tijd dat wij dat ook eens gaan doen?! Maar wat gaan we dan doen? En vooral hoe en wie moet er beginnen? De gemeentelijke warmtevisies hebben inzichtelijk gemaakt wát er moet gaan gebeuren. Er zijn strategieën bedacht om richting 2050 zo efficiënt mogelijk met elkaar met energie om te gaan. Dat betekent woningen aansluiten op een warmtenet, isoleren en het aanbrengen van warmtepompen of andere technieken. Veel bewoners zijn het laatste jaar met hun neus op de feiten gedrukt. Veelal omdat ze überhaupt nooit rekening hebben gehouden met dergelijke ingrijpende aanpassingen aan hun woning. Maar vooral ook dat deze nieuwe energie geld gaat kosten. Maar de gemiddelde bewoner weet niet waaruit hij/zij kan kiezen, en wat de voor- en nadelen zijn. In een eerdere column schreef ik al dat mensen nu elkaar gaan adviseren. Soms helpt dat, een verhaal uit eigen ervaring komt het beste over. Maar het is maar de vraag of de juiste boodschap wordt verteld. En straks kiezen ze iets, op basis van verhalen, maar is het de aanbieder die de kwaliteit moet garanderen. Ook als het niet aan de verwachtingen uit die verhalen voldoet. En hier ligt een grote uitdaging voor alle professionals werkzaam binnen de sector om de juiste boodschap over te brengen. Dusdanig dat een eigenaar een keuze kan maken hoe en wanneer hij over wil gaan op duurzaam verwarmen. Deze informatie is hard nodig om de opschaling van duurzaam renoveren te verhogen. Laten we mensen helpen deze keuze te kunnen maken. Actueel Woningen Tarwekamp na renovatie energielabel A en B Aan het Tarwekamp in de Haagse wijk Mariahoeve zijn in het afgelopen anderhalf jaar acht woonblokken met in totaal 176 woningen van woningcorporatie Staedion van binnen en van buiten gerenoveerd. De woningen waren verouderd en aan vernieuwing toe. Het resultaat: duurzame woningen die klaar zijn voor de toekomst en een woningcomplex met een eigentijdse uitstraling die past bij het groene Mariahoeve. Alle 176 woningen zijn grondig gerenoveerd. Beschikten de woningen eerder nog over energielabel E, F of G, dankzij de renovatie hebben de woningen nu label A of B. Voor het verduurzamen van de woningen zijn onder meer het dak en de kelder geïsoleerd en is al het enkel glas vervangen door HR++ glas en nieuwe kozijnen. Bewoners hebben ook de mogelijkheid om zonnepanelen op het dak te laten leggen. Waar nodig plaatste Staedion nieuwe badkamers, keukens en toiletten. Door het vervangen van de voor- en balkondeuren en installatie van een videofoon is de inbraakveiligheid vergroot. De brandveiligheid van de woningen is verbeterd en de nieuwe, mechanische ventilatie zorgt voor een gezond binnenklimaat. De buitenkant kreeg een moderne uitstraling door gevels met rustige kleuren. De nieuwe balkonhekken met gematteerd glas maken de moderne uitstraling van de woningen helemaal compleet. Bron: Staedion, Foto: Frank van der Burg
SAMEN BOUWEN AAN DE TOEKOMST 6 -10FEBRUARI 2023 Tijdens BouwBeurs 2023 verandert de vloer van Jaarbeurs in de spannendste bouwplaats van Nederland. Kom naar Utrecht om te zien, horen, beleven en te vertellen wat er nodig is om toekomstbestendig te worden en te blijven. Het bijeenbrengen van de modernste technieken, nieuwste materialen en slimme toepassingen toont dat de digitale en circulaire transformatie in de bouw sneller gaat dan ooit! Het bewijs dat duurzaam samenwerken in de keten extra belangrijk wordt: experts hebben experts nodig om vandaag succesvol te bouwen aan de toekomst. GRATIS TOEGANG? SCAN DE QR-CODE OF GEBRUIK DE CODE BOUWTOTAAL OP BOUWBEURSLIVE.NL
9 nr.1 Februari 2023 Project in beeld Traprenovatie zorgt voor meer authenticiteit in Amsterdamse woning Bij renovaties van woningen wordt veelal gedacht aan het aanpakken van de schil dan wel de indeling. Maar sommige delen van het interieur zijn dusdanig beeldbepalend dat ze een renovatie verdienen. Een van die delen is de trap. Bekend zijn de traprenovaties waarbij treden en stootborden worden bekleed. Het wordt een stuk ingewikkelder en ambachtelijker als de trap monumentaler van karakter is. Daarover kan Marinus Geleijnse van de gelijknamige trappenbouwer over meepraten. Auteur: Harmen Weijer Fa. M. Geleijnse & Zoon is al sinds 1923 trappenmaker, waarbij de nadruk op nieuwbouw ligt. Maar steeds vaker krijgt Geleijnse specifieke wensen van klanten voor traprenovaties. Zoals bij een project in Amsterdam, waar de trappen in de woning van begin twintigste eeuw nodig aan een opknapbeurt toe waren. “Wij renoveren de trappen niet door deze opnieuw te bekleden, maar we herstellen of vervangen delen van de trap. We meten daarvoor de trap ter plaatse in en maken in onze fabriek dektreden met neuslijsten, stootborden, hekken en muurleuningen. Deze worden daarna weer in het project geplaatst. In Amsterdam ging het om een zeer specifieke vraag. Daar wilden de bewoners dat de hoofdtrap werd vernieuwd en in dezelfde, originele stijl als de bovenste trap moest worden gebracht.” Lantaarnachtige vorm Deze stijl uit de school van architect Berlage is door Geleijnse gekopieerd op een 21-eeuwse manier. “We hebben de trap namelijk helemaal ingemeten en in onze fabriek door een CNC-machine grotendeels machinaal laten maken. Dat gebeurt uiteraard in onderdelen, want zowel de palen als het hekwerk zijn voorzien van bijzondere motieven en vormen. Om deze in de fabriek goed te kunnen namaken hebben we losse onderdelen meegenomen. Zo had een buurvrouw nog een oude trappaal liggen, met lantaarnachtige vorm. Ook de leuningen hebben een specifieke vorm en ingefreesde gleuven; daarvoor heb je speciale beitels op de CNC-machine nodig. Daarnaast hebben we een oude spijl, leuning en trede meegekregen en aan de hand daarvan zijn we aan de slag gegaan.” ‘Ambachtelijk’ samenstellen Na het machinale voorbewerken begint het meer ambachtelijke samenstellen van de verschillende onderdelen. “Dat hebben we gedaan op de werkbank in de fabriek. Zo zijn alle spijlen handmatig aangebracht tegen de boom, zoals het traponderdeel heet waar de treden in zitten. Dat doen we in de fabriek om die aansluiting zo netjes mogelijk te krijgen. Dat gaat beter in de fabriek dan op locatie. De treden en stootborden zetten we wel in de woning in elkaar aan de boom en het hekwerk.” Wat verder opvalt is dat de trap in Amsterdam – zeker gezien de leeftijd van de woning, meer dan 100 jaar oud – behoorlijk lui is. Geleijnse: “Dat heeft volgens mij alles te maken met de grootte van de woning en dus met hoe rijk de eerste eigenaren waren. De meeste Nederlandse woningen, zeker uit die tijd maar ook tot lang er na, hebben niet van die luie trappen, totdat in 2003 het Bouwbesluit daarop is aangepast. Onze woningen staan in het buitenland niet voor niets bekend als huizen met van die kleine, steile trappen.” Deze traprenovatie in Amsterdam is niet iets wat Geleijnse iedere week voor de kiezen krijgt. “Zeker niet, want deze renovatie kostte ons alleen al aan timmerwerk meer dan 500 uur. Het in elkaar zetten in de woning nam nog eens circa 5 dagen in beslag. Maar het resultaat mag er zijn. Dit was een project met 2 trappen in één woning, waarbij de onderste trap, die in het souterrain staat, vrij eenvoudig was. We worden daarnaast ingeschakeld voor specifieke onderdelen van een trap. Zo wilde een klant vorig jaar een leuning erbij gemaakt hebben. Deze was van iepenhout gemaakt en dat is vrij zeldzaam. Daarvoor hebben we in Amsterdam één deel iepenhout gekocht, waarna we onder en boven aan de leuning een voluut hebben laten snijden door een houtsnijder. Zo kreeg deze klant een nieuwe, ‘oude’ leuning. Want dat is traprenovatie in optima forma: de originele trap zo vernieuwen dat hij weer in oude luister is hersteld.” Ook de trappalen zijn weer voorzien van de lantaarnvormige paalkoppen. Een van buren had nog een origineel exemplaar op zolder liggen, die door Fa. M. Geleijnse & Zoon zijn nagemaakt voor alle trappalen. De bewoners van dit begin 20e-eeuwse woning in Amsterdam wilden de trappen weer in oude luister herstellen. Alle versierde stijlen zijn weer naar voren gebracht, en de karakteristieke trappalen zijn weer teruggebracht. Het resultaat mag er zijn, want de trappen zijn weer teruggebracht, zoals ze ooit bedacht zijn.
10 nr.1 Februari 2023 Thema BouwBeurs 2023 KOMO-keur voor reparaties aan ramen en deuren Repair Care produceert al jaren producten om houten kozijnen te kunnen repareren. Een van de belangrijkste voordelen is dat de kosten van reparatie fors lager liggen dan als er voor nieuwe kozijnen wordt gekozen. Bovendien is de CO2-uitstoot flink lager bij reparatie dan bij nieuw. Van Zadelhoff: “Wij riepen altijd: ‘Het gebruik van onze pasta’s is niet mogelijk voor draaiende delen.’ Dat is in deze tijd niet meer houdbaar om kostenredenen en vanwege de CO2footprint. En het past ook niet in wat we al jaren doen en roepen over het behoud van bestaande kozijnen. We zagen dat ook in de praktijk, waarbij wel de kozijnen werden gerepareerd, maar ramen en deuren met relatief kleine gebreken werden vervangen door nieuwe. Dat is natuurlijk zonde. Dus we hebben laten onderzoeken door het onafhankelijke onderzoeksbureau SHR, gespecialiseerd in houtonderzoek, of reparatie van draaiende delen met onze pasta’s wel degelijk de juiste sterkte kan geven aan bestaande draairamen en deuren.” Druktesten Voor dit onderzoek heeft Repair Care aan SHR enkele ramen en deuren aangeleverd, die waren bewerkt met 3 verschillende soorten reparaties, zoals deelvervanging, pasta-reparaties en het herstellen van openstaande verbindingen. Van Zadelhoff: “De resultaten van de testen zijn indrukwekkend, en veel beter dan we eigenlijk vooraf hadden verwacht. In de testen worden op de ramen en deuren druk uitgeoefend, net zolang tot het draairaam of de deur breekt. De minimumnorm bij de geteste ramen is 170.000 Newtonmillimeter, en het bleek dat onze gerepareerde ramen gemiddeld na uitgebreid testen 38 procent boven dat minimum zitten, 235.000 Nmm. Daarbij is die minimumnorm ook nog eens gerelateerd aan nieuwe draaiende delen. De reparaties maken de bestaande ramen dus sterker dan nieuwe ramen. De testen van de deuren laten vergelijkbare resultaten zien, waarbij het hout eerder bezwijkt dan de uitgevoerde reparaties.” Garanties Met dit onderzoek in de hand geeft Repair Care vanaf nu wel garanties op het repareren van draaiende delen, iets wat het bedrijf voorheen niet deed. Van Zadelhoff: “De markt daarentegen gebruikte onze pasta’s echter al veel langer hiervoor, dus veel vakmensen kennen de sterkte van de pasta’s. Zij waren misschien wel meer overtuigd van de kwaliteit van onze producten dan wijzelf, maar nu kunnen we dus met een gerust hart zeggen: het kan wel. Wij geven vanaf nu dan ook een 10-jarige garantie op het repareren van draaiende delen. En ook bij onze andere diensten die we aanbieden, zoals inspecties en inventarisaties, adviseren we nu om daar waar mogelijk draaiende delen te repareren. Onze inspecties zijn daar op aangepast, waarbij we dus veel specifieker kijken naar of ook ramen en deuren nog te repareren zijn. Want als het echt niet meer kan, geven we dat natuurlijk ook aan.” Daarbij blijft het overigens niet, vertelt Van Zadelhoff. “Wij bieden namelijk ook opleidingen aan professionals aan, waarbij we dus voorheen adviseerden onze pasta’s niet voor het repareren van draaiende delen te gebruiken. Dat passen we nu aan in onze opleidingen.” Overigens geldt dit advies voor de meeste, maar niet alle deuren, stelt Van Zadelhoff. “Denk aan deuren die hol van binnen zijn of qua opbouw dusdanig lastig te repareren zijn, dat je ze bij renovaties wel moet vervangen. Ik schat in dat zeker 90 procent van de bestaande deuren en draairamen wel degelijk te repareren zijn.” CO2-uitstoot Dat is voor grote gebouwbeheerders, zoals woningcorporaties, maar ook VvE’s, goed om te weten bij de keuzes tijdens planmatig onderhoud en renovaties. Van Zadelhoff: “We hebben een en ander doorberekend, zowel in kosten als in CO2-uitstoot. Uitgaande van een pastareparatie van 5 cm hoog met 3 afgedichte verbindingen in een raam, gevolgd door schilder- en kitwerk na de reparaties, ten opzichte van de aanschaf van een nieuw raam scheelt dat ruim 300 procent. Oftewel: een nieuw raam kost 3 keer zo veel als een gerepareerd raam met pasta. Als je wat verder kijkt naar het gehele raam, dus ook met nieuw glas, en er wordt het dunnere vacuümglas gebruikt, dan hebben we het nog steeds over substantiële besparing van 53 procent ten opzichte van nieuwe ramen met HR++-glas. Dat komt omdat vacuümglas behoorlijk prijzig is, maar het heeft wel weer veel betere isolatiewaarden dan HR++-glas.” Ook de CO2-footprint is berekend, in dit geval door milieuonderzoeksbureau CE Delft. Van Zadelhoff: “Als je een bestaand raam gaat repareren onder de eerdere genoemde condities, dan bespaar je ten opzichte van een nieuw raam 92 procent CO2-uitstoot. En dat telt in de totale CO2footprint, die grote woningeigenaren zoals corporaties en VvE’s nu veel vaker meenemen in hun planmatig onderhoud en renovaties. In onze inspecties nemen we die CO2besparing eveneens mee, zodat we kunnen laten zien wat de winst kan zijn bij reparaties.” Draairamen repareren met reparatiepasta’s blijkt deze sterker te maken dan het bestaande hout. Uit tests die SHR heeft uitgevoerd in opdracht van Repair Care blijkt dat het gerepareerde raam gemiddeld na uitgebreid testen 38 procent boven het minimum zitten van dat deze ramen moeten aankunnen. Bij onderhoud en renovaties van woningen worden vaak bestaande kozijnen gerepareerd, maar worden aangetaste ramen en deuren veelal geheel vervangen. Een veel genoemde reden is dat gerepareerde draaiende delen minder sterk zouden zijn dan nieuwe ramen en deuren. Maar op dat vlak is een verandering aanstaande, vertelt Peter van Zadelhoff van Repair Care. Auteur: Harmen Weijer
11 nr.1 Februari 2023 Thema BouwBeurs 2023 “ Aparte transformatievergunning nodig voor versnelling renovaties” Dat de bouwsector voor meer dan een derde van de wereldwijde CO2-uitstoot verantwoordelijk is, is bij velen al ruim bekend. Dat renovatie en transformatie een flink lagere milieu-impact heeft dan nieuwbouw, is niet moeilijk om te bedenken. En als je dan weet dat er voor 39 miljoen m2 vastgoed leeg staat, dan zou het net zo logisch zijn dat er druk wordt omgebouwd. Niets is echter minder waar. Volgens Hameleers heeft dat een aantal redenen. Hameleers: “Allereerst constateren we vanuit de Gideon-beweging dat we nog niet exact weten wat waar leegstaat. Daar werken we er hard aan om dit goed in beeld te brengen, onder meer in samenwerking met het ministerie van Binnenlandse Zaken. Het wordt op dit moment echter nog niet goed bijgehouden in een centrale database. Vastgoedpartijen als Cushman and Wakefield houden hun eigen voorraad wel bij, maar er is dus niet van alle partijen één database. We hebben dus een overlap van datasets nodig, zowel statisch als realtime. Pas als je weet wat waar kan kun je hier op acteren, eerder niet.” Wet- en regelgeving Een tweede, belangrijke reden is in de weg zittende wet- en regelgeving, op meerdere vlakken, waarbij vooral procedures te complex zijn en te lang duren. “Daardoor wordt het voor ontwikkelaars veel minder interessant om ook kleinere panden te transformeren, terwijl die juist heel goed als woningen zijn te gebruiken. Het laaghangende fruit, de grote kantoren op prominente locaties, is nu wel geplukt. Om de rest ook te transformeren hebben we als Gideons voorgesteld die procedures te verkorten en tegelijkertijd het verlengen van de tijdelijke huisvesting in bestaand vastgoed van 10 naar 20 jaar. Dan is het namelijk wél aantrekkelijk om alle soorten leegstaande panden te transformeren voor de gehele markt, dus niet alleen voor Respace maar alle bouwpartijen.” De oplossing kan gevonden worden in de huidige wetgeving, de zogenaamde ‘kruimelgevallenregeling’, zo schreven de Gideons in een brief aan de Tweede Kamer in april vorig jaar. Wat is de stand van zaken negen maanden later? “Eigenlijk is er niet veel mee gebeurd. Aanvankelijk werd door minister De Jonge nog gedacht dat de Omgevingswet, die op punt stond goedgekeurd te worden, hiervoor zou kunnen dienen. Alleen is die goedkeuring op de lange baan geschoven. Dus is de aandacht nu weer gericht op de verruiming van de kruimelgevallenregeling.” Transformatievergunning Daarnaast heeft Hameleers tezamen met het Nationaal Renovatie Platform (NRP) een voorstel in voorbereiding om een zogeheten Transformatievergunning in het leven te roepen. “Dat staat dus los van de Gideonsactie. Het gaat hier om een korter vergunningstraject om bestaande gebouwen te mogen transformeren van de ene naar de andere functie. De gemiddelde doorlooptijd van een regulier ontwikkeltraject is 7 tot 10 jaar, maar zo’n Transformatievergunningstraject moet 1 tot maximaal 3 jaar gaan duren. En ja, dat is nog lang, Sebastiaan Hameleers: “De focus van de bouwsector zal dit jaar gericht zijn op renovatie en transformatie.” Sebastiaan Hameleers, CEO Respace en Gideons-lid: In Nederland staan volgens de laatste gegevens van het CBS 219.000 kantoren en winkels leeg. Gebouwen die te transformeren zijn naar woningen, waar een schreeuwend tekort aan is. Dat vraagt om een snelle aanpak, maar daarin wordt Nederland gegijzeld door zijn eigen wet- en regelgeving, stelt Sebastiaan Hameleers, CEO van innovatieve bouwer Respace en lid van de Gideon-beweging, die de bouwsector wil opschudden. Auteur: Harmen Weijer Bouwbeurs 2023 Sebastiaan Hameleers geeft op de Bouwbeurs 2023 (van 6-11 februari in de Jaarbeurs) de presentatie Transformeren als oplossing voor de crises. in deze sessie licht Hameleers toe uit hoe de potentie van leegstaand vastgoed op een duurzame manier maximaal benut kan worden. De presentatie vindt plaats op donderdag 9 februari in het Cirkel Theater van 14:45 tot 15:15 uur. maar we ontkomen er niet aan dat we in Nederland onder andere veel bezwaarmakers hebben.” “En”, voegt Hameleers er fijntjes aan toe, “we hebben ook te maken met een traditionele sector, zowel wat betreft ontwerpende en bouwende partijen als handhavende sector. Die bovendien te weinig digitaal werkt, waardoor de planvorming substantieel langer duurt. We werken als sector steeds meer met BIM, maar dat is lang niet volledig integraal.” Als goed voorbeeld van een partij die de planologie steeds meer in digitale kaart brengt noemt Hameleers OMRT. Deze Amsterdamse startup is in staat om woningen te ontwerpen met parametrische software. Deze zorgt er voor dat in één keer duizenden ontwerpvarianten kunnen worden gemaakt, die zijn doorgerekend op factoren zoals wind, geluid, energieverbruik en kosten. “Dankzij realtime feedback gaat de ontwerptijd op deze manier terug van jaren naar maanden. Digitalisering helpt hier dus enorm bij. Maar dat vraagt dus om een omslag, en dat is voor onze sector nog wel een punt. Want het zegt genoeg als je weet dat in de bouwsector maar 1 procent van de bruto-omzet wordt geïnvesteerd in research and development, dus in innovatie-ontwikkeling. Waarbij het grootste deel van de sector zich al decennia richt op nieuwbouw, en niet op de gebouwen die er al staan. De focus moet veel meer liggen op hoe we met onze gebouwen door de jaren heenomgaan; dus dat we ze ook zo ontwerpen en bouwen op toekomstig c.q. aanpasbaar gebruik.” 2023 belangrijk jaar Hameleers verwacht ondanks deze traditionele houding van een groot deel van de gehele bouwketen een belangrijk jaar voor renovatie en transformatie. “Dat heeft simpelweg te maken met dat we in Nederland anders niet verder komen in het realiseren van meer woningen. De ambitie van gemiddeld 90.000 nieuwbouwwoningen per jaar gaan we dit jaar zeker niet halen; als we er 50.000 halen mogen we heel blij zijn. Daarom zal de focus van de bouwsector ook gericht zijn op renovatie en transformatie. En ik verwacht daarnaast dat de wet- en regelgeving worden versoepeld. Want we kunnen er niet meer omheen, in Nederland en in de EU: we moeten tempo maken.”
12 nr.1 Februari 2023 Thema BouwBeurs 2023 Data en parametrische software brengen renovatie en transformatie in stroomversnelling Vanwege onder andere de stikstofregels en de hoge materiaalprijzen is de kans groot dat er dit jaar veel meer bestaande gebouwen worden getransformeerd naar woningen. Denk hierbij aan leegstaande kantoren, scholen, kerken en bedrijfshallen. Om tempo te kunnen maken zijn prefab inbouwsystemen een van interessante opties voor renovaties en transformaties. Een van de producenten daarvan is Respace. Dit jonge bedrijf heeft een parametrisch inbouwsysteem voor transformatie ontwikkeld. Maar wat is parametrisch ontwerpen nou precies? Berend Raaphorst, lead automation en verantwoordelijk voor geautomatiseerd ontwerpen bij Respace, legt uit. Auteur: Harmen Weijer Hoewel het voor veel vakmensen in bouw en renovatie als abacadabra wordt gezien, is geautomatiseerd ontwerpen begonnen aan een opmars in Nederland. En dat is niet verwonderlijk in een wereld waarin data en 3D-ontwerpen steeds belangrijker is geworden. Parametrisch ontwerpen is eigenlijk de next-step. Raaphorst: “Dat betekent dat we snel en nauwkeurig ontwerpen kunnen genereren op basis van voorgeprogrammeerde gegevens. Parameters zoals materiaaldiktes, element dimensies, prijs, afwerkingsniveau zijn in het systeem opgenomen. Dit maakt ons inbouwsysteem heel nauwkeurig; we kunnen heel precies op de context van het te transformeren gebouw inspringen. Modulaire inbouwsystemen hebben nog wel een bepaald ruimteverlies en materiaal-inefficiëntie tijdens de bouw, maar wij kunnen dankzij die parametrische software tot op de millimeter nauwkeurig gepast ontwerpen en produceren: eigenlijk dus massamaatwerk.” Sneller en nauwkeuriger Het bouwproces is bij Respace dan ook volledig aan elkaar geknoopt, met veel minder processtappen, die de bouw normaal gesproken zo kenmerken. “Doorgaans verloopt het proces nog via een bestek naar de architect, constructeur, en vaak weer terug naar de architect, naar de vergunningverlener, leverancier en dan naar de aannemer. Die partijen moeten met elkaar interacteren, waarbij veel tijd verloren gaat en ruimte ontstaat voor fouten en bijbehorende kosten. Onze manier van werken bundelt een aantal van die stappen, zoals ontwerp, materialen en kostenberekening tot aan de uitvoering, en dat versnelt het proces enorm. We ontkomen natuurlijk niet aan stappen als constructierapporten en vergunningstraject. En de looptijd van een project hangt ook samen met de complexiteit van het gebouw, want hoe complexer des te meer uitzonderingsparameters moeten worden toegevoegd. Maar niettemin gaat het een stuk sneller dan reguliere bouwmethodes. Een van onze lopende projecten is bijvoorbeeld in november gestart, en de eerste verdieping van zo’n 700 m2 wordt over een paar weken al opgeleverd.” 3D-scan In de praktijk betekent dit dat een bestaand gebouw geheel 3D wordt ingescand. Raaphorst: “We komen dan met een haalbaarheidsstudie om de kosten in kaart te brengen. Ga je dan door, dan zetten we onze parametrische software in en kunnen we zo in korte tijd productietekeningen genereren. Die sturen we door naar ons productiepartner, die er een prefab inbouwpakket van maakt. Vervolgens wordt dat pakket op locatie geassembleerd. Daarin zitten alle mogelijke sparingen voor leidingen en installatieonderdelen al voorgeboord.” Door parametrisch te ontwerpen gaat het renovatieproces niet alleen sneller. Het gaat ook nog eens kwalitatief beter, stelt Raaphorst. “Dat komt omdat het proces integraler is, waardoor rekening te houden is met alle disciplines in een project. We betrekken aannemers ook in dat proces, zodat ze weten hoe dit werkt. Daardoor hoeft er niet tussentijds en achteraf nog gereviseerd worden. Dat scheelt kosten in proces en uitvoering. Deze manier van ontwerpen is nauwkeuriger, en daardoor zijn de faalkosten een stuk minder tot nihil.” Innovatieve vorm van werken Op dit moment worden er 3 projecten van Respace geassembleerd en zitten er meer dan 50 in de pijplijn. “Het is ook een innovatieve vorm van werken, en dat ligt sommige aannemers absoluut niet, vooral omdat het de oude verdienmodellen onder druk zet, waardoor ze niet meer hun eigen materialenleveranciers in kunnen brengen. Maar er zijn ook aannemers die juist meer willen weten van deze bouwmethodiek. We delen de 3D-modellen, ofwel digital twin, met de aannemers; we verzorgen ook bouwboekjes met gedetailleerde instructies voor op de bouwplaats, zodat vakmensen weten hoe het pakket moet worden geassembleerd.” Ook Respace ziet dat materialenschaarste leidt tot flink hogere prijzen in reguliere bouwprojecten. En om te voorkomen dat dit grote effecten op de prijzen van hun eigen projecten heeft, zet het bedrijf data-analyse in. “We hebben afspraken met verschillende houtleveranciers. Onze data houdt goed bij of er bij hen voldoende hout beschikbaar is tegen een goede prijs. Lukt dat niet, dan is het dus mogelijk snel over te schakelen naar een andere leverancier”, besluit Raaphorst. Bouwbeurs 2023 Tijdens de Bouwbeurs 2023 (van 6 tot en met 11 februari in de Jaarbeurs) geeft Berend Raaphorst een presentatie waarin hij ingaat op de kracht van algoritmes die het mogelijk maken om snel van ontwerp naar productie te gaan. Hij laat zien hoe verschillende parameters, zoals materiaalgebruik, grondstofprijzen en gewenste draagkracht samengebracht kunnen worden zodat gewogen keuzes gemaakt kunnen worden op basis van grote hoeveelheden informatie. Daarin licht hij specifiek uit wat de kracht is van het combineren van volledig geautomatiseerde processen met data-gedreven beslissingen nemen. De presentatie vindt plaats in het Cirkel Theater op maandag 6 februari van 12:30 tot 13:00 uur. Vanwege onder andere de stikstofregels en de hoge materiaalprijzen is de kans is groot dat er dit jaar veel meer bestaande gebouwen, zoals leegstaande kantoren, worden getransformeerd naar woningen. Dankzij parametrische ontwerpen is Respace in staat tot op de millimeter nauwkeurig inbouwsystemen te leveren.
13 nr.1 Februari 2023 B A E D C A B C D E Thema BouwBeurs 2023: Productoverzicht Bescherming tijdens verduurzaming De verduurzaming van woningen en bedrijfspanden kan uit verschillende deelprojecten bestaan. Van dakisolatie tot HR-beglazing. Van het aansluiten van zonnepanelen tot het vervangen van de technische installatie. De werkzaamheden beperken zich niet tot één plek in het pand en verschillen bovendien van omvang. Om bestaande vloeren en trappen gemakkelijk te beschermen tegen beschadigingen, heb je in de meeste gevallen genoeg aan één type herbruikbaar zelfklevend universeel afdekvlies: PrimaCover Standard. Deugdelijke bescherming Een deugdelijke bescherming is jouw eerste verdienste. Want wanneer je opdracht is afgerond, wil je zonder gedoe door naar de volgende. Zonder discussies of herstelkosten. PrimaCover Standard zelfklevend afdekvlies is geschikt voor alle doorgedroogde harde ondergronden. Ideaal wanneer je in een bestaande situatie aan het werk moet. Meerlaags PrimaCover Standard is meerlaags en biedt een veilige bescherming tegen de risico’s tijdens de verduurzaming van gebouwen. Het zelfklevende polyestervlies beschermt ten eerste tegen oppervlaktebeschadigingen. Bijvoorbeeld door gruis, trappen, steigers, bouwmaterialen, installatiematerialen en vallende gereedschappen. De antislip toplaag van vloeistofdichte PE-folie beschermt bovendien tegen (lek)water, vocht, verf, stucgips en latex. Ook erg prettig: gebruik het afdekvlies om de nieuwe cv-ketel, raamkozijnen of pui schadevrij uit je handen te kunnen zetten. Drie breedtes PrimaCover Standard is er in drie breedtes: 2 meter, 1 meter en 0,65 meter. Afhankelijk van de omvang bepaal je zelf hoeveel van de ondergrond afgedekt moet worden. Ook een lopertje in de aanlooproutes is zo uitgerold. Ben je klaar met je klus? Dan neem je de onbeschadigde banen gewoon mee naar de volgende ruimte. Je kunt het dus meermaals hergebruiken. Primaverde BV www.primaverde.nl 12.D052 “ Samen verduurzamen? Bezoek ons op de Bouwbeurs” Duofor is van 6 tot en met 10 februari aanwezig op de Bouwbeurs in de Jaarbeurs in Utrecht. Aannemers en andere bouwspecialisten die meer willen weten over hoe ze hun project samen met Duofor kunnen verduurzamen, zijn dan van harte welkom op de stand. Duofor toont haar duurzame systemen en vertelt meer over hoe de producten en systemen voldoen aan de nieuwste WKB en voorzien zijn van alle benodigde certificeringen. “BouwBeurs 2023 is de plek waar iedere specialist in de uitvoerende en voorschrijvende bouw bij moet zijn. En wij willen u graag uitnodigen om onze stand F095 in hal 7 te bezoeken en kennis te maken met onze duurzame systemen en isolatieproducten”, zo laat Duofor weten. Wat u kunt verwachten tijdens de Bouwbeurs? “Graag vertellen wij dan meer over circulair bouwen met onze systeemvloeren Combifor FIX en Combifor FLEX. Deze vloeren bieden verschillende voordelen. Zo zijn ze ergonomisch verwerkbaar en zijn sommige varianten herbruikbaar. Naast onze unieke vloersystemen zijn wij ook gespecialiseerd in reflecterend isolatiemateriaal. Met de goede isolatie kunnen bewoners een hoop besparen op de energierekening. Een enorm belangrijk onderwerp in deze dure tijden.” Gratis toegang tot de Bouwbeurs “Bent u benieuwd naar onze producten en wilt u er meer over weten? Ervaar de voordelen dan zelf. Kom langs bij onze stand. U kunt zich geheel gratis registreren met de code Duofor.” Duofor www.duofor.nl Stand 07.F095
De weg naar verduurzaming gaat niet over één nacht ijs en stap voor stap. Ambitie(s), de (financiële) situatie en andere factoren hebben allemaal invloed op de beste of meest rendabele keuze. Remeha heeft alles in huis om je stap voor stap te helpen bij jouw vraagstukken rondom vervanging en verduurzaming. We wijzen je graag de weg. Zet jouw eerste stap: Stap voor stap naar duurzaamheid in de utiliteit.
15 nr.1 Februari 2023 Bouwhistorie De historische waarde van (fabrieks)schoorstenen 2023 is door de European Federation of Associations of Industrial and Technical Heritage (EFAITH) uitgeroepen tot het Europese jaar van de fabrieksschoorsteen. Diverse organisaties gaan hier aandacht voor vragen, of zijn daar al mee bezig. Zo heeft bijvoorbeeld ERFGOED vorig jaar in haar Vlaams-Nederlands tijdschrift voor industriecultuur twee themanummers gewijd aan fabrieksschoorstenen. Eén over fabrieksschoorstenen in Vlaanderen en Nederland en één over fabrieksschoorstenen in Europa. In deze bijdrage staan we daarom stil bij het fenomeen (fabrieks)schoorsteen. Auteur en foto’s: Willard van Reenen, bouwhistoricus en docent Fabrieksschoorstenen fungeren als landmark in het landschap en staan symbool voor de industriële revolutie. Fabriekseigenaren waren trots op de schoorsteen. Hoe meer schoorstenen, hoe belangrijker men zich vond. Soms werden op reclame-affiches meer schoorstenen getekend dan de fabriek in werkelijkheid had. Zo fungeert bijvoorbeeld de fabrieksschoorsteen van de warmwatervlasroterij in Strijen als landmark in het vlakke landschap. Ook staat deze symbool voor de warmwatervlasroterij in Nederland. Als enige van dit type nog gaaf aanwezige warmwatervlasroterijen in Nederland is hij van nationale betekenis. Onderdeel van architectuur Door de grote hoogte vallen fabrieksschoorstenen direct op en maken daarmee een belangrijk onderdeel uit van de fabrieksarchitectuur. De constructie, materiaalkeuze, vormgeving en versieringen maken dat fabrieksschoorstenen meer zijn dan pijpen voor de noodzakelijke afvoer van rookgassen en chemische dampen. Er werd bewust aandacht besteed aan vormgeving en uitstraling van fabrieksschoorstenen. Zie hiervoor het standaardwerk over fabrieksschoorstenen dat een aantal jaren geleden is verschenen; A.J. Barnard, Fabrieksschoorstenen in Nederland. Uitgave Stichting Fabrieksschoorstenen (STIF), Zwolle (2017). Structuurbepalend Schoorstenen zijn structuurbepalend voor plattegronden. Dat geldt voor woonhuizen nog meer dan voor fabrieken. Met bouwhistorisch onderzoek fungeren bouwsporen over de plaats van schoorstenen in gebouwen als gidsen voor de wijze waarop de plattegronden in het verleden in elkaar staken en hoe het gebouw heeft gefunctioneerd. Met de komst van hoogbouw in de woningbouw werd het aantal kanalen ´problematisch´. Problematisch in de zin dat er relatief veel ruimte en materiaal nodig was voor de kanalen. Elke stookplaats had een eigen kanaal voor de afvoer van rookgassen. Innovatie Shunt-systeem In 1935 werd in België een schoorsteensysteem ontwikkeld waarbij het niet langer noodzakelijk was om voor elke stookplaats een apart kanaal te bouwen voor de afvoer van rookgassen. In Nederland werd dit systeem pas eind jaren ´40 toegepast. In een artikel uit 1949 spreekt de schrijver zijn verwondering uit over het feit dat dit systeem nog nauwelijks in Nederland is toegepast, ondanks de vele voordelen daarvan. ‘Het systeem is in verschillende Belgische steden meer en meer en met succes toegepast. Gezien de goede resultaten, die men met dit schoorsteensysteem heeft behaald, mag het eigenlijk verwondering wekken, dat men hier in Holland daar niet eerder het oog op heeft laten vallen. Het systeem beoogt een gehele ommekeer te brengen in de schoorsteenbouw in het algemeen’. Het grote voordeel van het Shunt- systeem is voornamelijk de constructie van de kanalen. Er is niet langer voor elke stookplaats een apart kanaal nodig. De stookplaatsen boven en naast elkaar worden op een gezamenlijk kanaal aangesloten zonder het risico dat rookgassen van de buren bij een ander in de woonkamer terecht komen. Een uitgebreid artikel over Shunt-schoorstenen is te lezen op www.historische-installaties.nl/installaties/schoorsteensysteem-shunt/. Positie binnen een fabriekscomplex Ook zegt de positie van een ketelhuis met schoorste(e)n(en) binnen het geheel van een fabriekscomplex iets over de tijd waarin het werd gebouwd en of de machines in de fabriek werden aangedreven door een centraal drijfriemensysteem of dat de elektrificatie met elektromotoren haar intrede had gedaan. Hoe te waarderen? Hoe moeten we fabrieksschoorstenen waarderen? Het is maar net aan wie deze vraag wordt gesteld en in welke tijd. Wanneer je literatuur leest over de erbarmelijke leef- en werkomstandigheden in de 19e eeuw en de eerste helft van de 20e eeuw van fabrieksarbeiders, waarin veel arbeiders omkwamen, invalide werden en vroeg oud werden met allerlei ziektes onder de leden, dan kan de gedachte opkomen dat fabrieksschoorstenen verdacht erfgoed zijn waar men wellicht niet meer aan herinnerd wil worden nadat de fabriek is gesloten. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Noorder Kempen in België, waar de industrie van de metallurgie tot grote ontwikkeling is gekomen, maar voor de volksgezondheid desastreus is geweest. Instandhouding Zowel schoorstenen als fabrieksschoorstenen zijn belangrijk voor de instandhouding als monumentaal onderdeel met een verhaal dat hoort bij het gebouw en de context van maatschappelijke en industriële ontwikkelingen. Fabrieksschoorstenen worden ook wel de ‘Belforten van de Arbeid’ genoemd. De voormalige warmwatervlasroterij te Strijen. Karakteristieke schoorsteenkoppen van het type Shunt. Detail van versierend metselwerk in de fabrieksschoorsteen ‘Vier Noorder Koggen’. Nederlands stoommachinemuseum Medemblik, gevestigd in stoomgemaal ‘Vier Noorder Koggen.’
www.renovatietotaal.nlRkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=