14 nr. 2 April 2022 Thema Renovatiebeurs: Restauratie Haastrechtse Molen gaat na vier jaar weer op wind bemalen Waar een timmerman heel veel timmert en daarbij vaak wat minder hoeft te denken, daar zal een molenmaker juist heel veel denken en wat minder timmeren, zo schetst Jesse in ‘t Veld van Restauratie Werkplaats Schiedam de dagelijkse praktijk bij molenrestauraties. “Omdat het allemaal maatwerk is bij zo’n restauratie. Elke molen is anders. De Haastrechtse Molen dateert uit 1862 en is de enige ronde, stenen stellingmolen met een vijzel in Nederland die nog maalvaardig is. We restaureren de molen in opdracht van het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard, zodat hij de polder weer op de windkracht kan bemalen naast elektrische aandrijving van de vijzel. Niet alleen een mooi gezicht, maar het scheelt ook in energieverbruik als in juli de molen weer in volle glorie kan draaien en malen.” Auteur: Paul Engels; Foto’s: Robert Seip, Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard Met een triest gevoel moest molenaar Niels Noorlander de Haastrechtse Molen in april 2018 stilzetten, omdat delen van met name de houten constructies aan vervanging toe waren. Het hout was in slechte staat. “Ik heb het in december 2018 nog even geprobeerd, maar deze molen heeft houten fokwieken en als er dan planken losraken, dan moet je de molen daadwerkelijk stilzetten. Ik kijk uit naar de zomer als de nieuwe houten wieken weer gaan draaien. Dat hoort bij het beeld van een molen hier in Nederland.” Geschiedenis van waterbeheer Ook voor de eigenaar van de molen, het Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard, is de werkende molen om meerdere redenen belangrijk. Hoogheemraad Martin van der Spek legt uit: “Cultureel erfgoed, zoals oude gemalen en molens, vormt een belangrijk ‘uithangbord’ van ons werk. We zorgen als waterschap voor droge voeten voor inwoners en voldoende en schoon water in de polders. In 2023 doen wij dat al 750 jaar. Het cultureel erfgoed laat de geschiedenis van waterbeheer en het bewoonbaar maken van Nederland zien. De Haastrechtse Molen is primair belangrijk voor de waterhuishouding, door het droogmalen van de polder Beneden-Haastrecht. Dankzij de stelling reikt de Haastrechtse molen met haar wieken boven de IJsseldijk uit om voldoende wind te vangen. Daarnaast toont de molen anderhalve eeuw waterhistorie. Tevens vertegenwoordigt de molen de ontwikkeling van westelijk Nederland en specifiek deze regio. Want zonder drooglegging van polders, bewoning en agrarische activiteiten was het niet tot deze mate van welvaart gekomen. Voor ons was de restauratie dan ook een must, zij het dat wij een jaar hebben gewacht voor de subsidieverstrekking van de provincie Zuid-Holland. Deze keer zaten wij bij de uitverkoren projecten en was er een subsidie van ruim € 150.000 beschikbaar. Absoluut welkom gelet op de hoeveelheid benodigde werkzaamheden aan de molen.” Rond 1983 was er een eerdere renovatie geweest en in de jaren erna is er regulier onderhoud gepleegd, maar nu bleek een nieuwe grootschalige restauratie nodig. Zo wordt het wiekenkruis vervangen en het gaande werk - de aandrijflijn met alle onderdelen die in beweging worden gezet - wordt hersteld. Daarnaast worden metselwerk en stucwerk gerepareerd en wordt het nodige geschilderd om de molen ook qua uitstraling extra ‘glans’ te geven. Elk stukje hout is bekend Molenaar Niels Noorlander: “De molen is tevens de woning voor ons gezin. Ook mijn opa, vader en ooms hebben er gewoond en gewerkt als molenaar. Ik ken inmiddels elk hoekje, elk stukje hout. EAG Monuments heeft als adviseur op basis van de status van de molen, mijn inschatting van wat goed en slecht is en de voorstellen van de adviseur molens van de Rijkdienst cultureel erfgoed een restauratieplan opgesteld, het bestek geschreven en begeleidt het werk. Dan wil je misschien hier en daar een modernisering, zoals aluminium fokwieken de extra lang meegaan, maar het gaat hier om een Rijksmonument dat volgens nauwe voorschriften moet worden gerestaureerd.” Via een aanbesteding werd het werk aan Restauratie Werkplaats Schiedam gegund. Jesse in ‘t Veld: “Wij hebben kennis van het restaureren van onder andere kerktorens, molens en gemalen en werken daarom met plezier aan deze molen waar we ook de nodige uitdagingen tegenkomen. De wieken van een molen bestaan uit twee roeden, die kruislings door de as heen zijn gestoken. Normaal gesproken trekken we die met een lange telescoopkraan ervan bovenaf uit. Maar bij de Haastrechtse Molen is weinig werkruimte en hebben wij de 25 meter lange roeden er horizontaal uit getakeld. Ook de staart van de molen is gedemonteerd. De molen wordt helemaal kaal gemaakt en het staalwerk is samen met het houtwerk naar onze werkplaats gebracht om daar te worden gerestaureerd of te worden vernieuwd. Tevens worden delen van het gaande werk daar hersteld. Vijf jaar geleden is de vijzel verlengd en is de elektromotor vernieuwd; daar hoefden wij nu niets mee te doen.” Niet te zware wieken Veel houten onderdelen worden compleet vernieuwd, zoals de fokwieken die van Accoya hout worden vervaardigd en de latten van Syberisch lariks. Jesse in ‘t Veld vervolgt: “Vroeger kozen we veelal voor tropische hardhoutsoorten vanwege de levensduur, maar nu zoeken we andere, duurzame houtsoorten die van nature of met veredelingsprocessen toch een lange levensduur hebben. En ze zijn minder zwaar dan hardhout. Je wilt namelijk niet te zware wieken, dat heeft direct effect op de belasting van alle molenonderdelen. We snapten de vraag van Niels voor aluminium fokwieken, maar dat paste in dit geval niet in de uitgangspunten van goed monumentenbehoud. We proberen ook de soms eeuwenoude houten delen die zijn gemerkt met initialen van molenaars De Haastrechtse Molen dateert uit 1862 en is de enige ronde, stenen stellingmolen met een vijzel in Nederland die nog maalvaardig is.
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=