25 nr. 5 September 2024 Mijn vakantie bestond voor een deel uit het spotten van historische kranen. Industrieel erfgoed heeft mijn warme belangstelling en omdat ik voor onderwijsdoeleinden beeldmateriaal nodig had van industrieel en mobiel erfgoed, zijn o.a. veel kranen ‘voorbij’ gekomen. Een tocht met de waterbus van Hendrik-Ido-Ambacht naar Rotterdam, een bezoek aan het Maritiem Museum met museumhaven in Rotterdam, een bezoek aan de Museumwerf Vreeswijk te Nieuwegein (waar de gereconstrueerde stadskraan van Utrecht is gebouwd), een bezoek aan de oude haven van Gent met historische kranen en een bezoek aan de voormalige werf van de Nederlandse Dok- en Scheepsbouw Maatschappij (NDSM) te Amsterdam. In deze bijdrage een tweetal voorbeelden van het hergebruik en inpassen van een scheepsbouwverleden in gebieden die worden getransformeerd van scheepsbouwgebied naar kantoor- en/of woongebied. Structuurverandering Net als bij andere sectoren kent de scheepsbouwtechniek een structuurverandering die gevolgen heeft voor de karakteristieke kranenlandschappen. Met name de torenkranen kent na de wederopbouwperiode een sterke afname. Veel (toren)kranen raken buiten gebruik en worden niet zelden tot schroot verwerkt. Dit heeft te maken met de opkomst van de sectiebouw, overdekte scheepshellingen en concurrentie van buitenlandse werven. Schaalvergroting werd verder doorgezet met de bouw van portaalkranen en grote scheepsbouwhallen. Scheepscasco’s die in het buitenland worden gemaakt en verder in Nederland worden afgebouwd met kilometers lasnaden vragen om andere hijs- en transportmiddelen op de scheepswerven dan voorheen. Ook speelt de grote verandering en schaalvergroting van stukgoed en stortgoed naar containervervoer een grote rol in de ontwikkeling van overslagkranen naar portaalkranen en brug- en containerkranen. Vanwege de kwetsbaarheid van niet meer in functie zijnde torenkranen, heeft de Nederlandse Stichting Erfgoed Kranen (NedSEK) in mei van dit jaar een boek uitgebracht over de geschiedenis, het gebruik, het erfgoed en het behoud van torenkranen in Nederland met een inventarisatie van torenkranen. De titel van het boek is ‘Torenkranen in Nederland’ met als ondertitel ‘Veranderende kranenlandschappen bij scheepswerven’. Symbool in herontwikkeld gebied De genoemde tocht met de waterbus naar Rotterdam startte in Hendrik-Ido-Ambacht. Op het vernieuwde waterbusplein in een herontwikkeld gebied is een historische overslagkraan herplaatst. Het is een blauwe kraan die in 1963 is gemaakt door de Nederlandse Kraanbouw Maatschappij (NKM) uit Utrecht. Het betreft een elektrisch aangedreven draaikraan met een vaste giek op een rijdend portaal over een kraanbaan. Dit type overslagkraan is een goed voorbeeld van een kraan die in deze omgeving werd gebruikt voor de overslag van stukgoed en stortgoed, zoals zand en grind. Ook was de kraan in staat zware goederen te hijsen van het schip naar de oever en andersom. Dat kon zowel met een haak als met een magneet. Deze blauwe NKM-kraan heeft gestaan op het voormalige terrein van Arbez Constructie en Service BV (voorheen Arie Rijsdijk-Boss & Zonen) te Hendrik-IdoAmbacht. Deze kraan is in gebruik geweest tot 18 juni 2013. Op kosten van de gemeente is hij gerestaureerd en herplaatst op de herontwikkelde Noordkade en staat symbool voor de scheepssloperijen langs de oevers van de Noord en de Rietbaan in Hendrik-Ido-Ambacht. Hergebruik betonnen kraanbaan in getransformeerd gebied Bij het bezoek aan de werf van de voormalige NDSM in Amsterdam bleek veel interessants te zien over de historie van scheepsbouwactiviteiten op deze locatie. Onder andere een betonnen constructie voor een kraanbaan met kraanspoor en twee hijskranen. Deze betonnen constructie uit 1952 raakte bij de sluiting van de NDSM in 1978 buiten gebruik en op enig moment werd een sloopvergunning afgegeven. Tot sloop kwam het echter niet, er kwam een kentering in de denkwijze over transformatie van dit gebied. Alleen werden de twee hijskranen en het kraanspoor -op de uiteinden met stootblokken na-verwijderd. De betonnen constructie is blijven staan, gerestaureerd en hergebruikt als fundering voor een nieuw 270 meter lang modern kantoorgebouw dat er ‘zwevend’ bovenop is gebouwd. Door de hoogte van de betonnen constructie met de doorkijk vanaf straatniveau naar het achterliggende havengebied, het ‘zwevend’ uitvoeren van het kantoorgebouw en de hoge mate van transparantie van het gebouw is dit een mooi voorbeeld hoe onderdelen van een scheepsbouwverleden op een zinvolle wijze ingepast kunnen worden in een veranderende omgeving. Bouwhistorie Hoe behouden we onze kranenlandschappen?(1) Waar door de industriële revolutie en de wederopbouw in waterland Nederland veel scheepsbouwactiviteiten plaatsvonden, met de daarbij benodigde kranen, zien we nu steeds meer dat door een structuurverandering de kranenlandschappen langs rivieren en in havens stilletjes aan veranderen of zelfs (gaan) verdwijnen. Dat de identiteit van gebieden in Nederland in de loop van de tijd verandert, is min of meer vanzelfsprekend. Alles is immers in ontwikkeling en aan verandering onderhevig. Toch is het goed om bij het transformeren van oude industrie- en havengebieden en linten van scheepswerven tot kantoor- en woongebieden na te denken hoe de historische identiteit van zo’n gebied verankerd kan worden in de nieuwe situatie. Auteur en foto’s: Willard van Reenen, bouwhistoricus en docent Een 80 ton’s Bailey torenkraan op Werf Zwijnenburg te Capelle aan den IJssel. Dit is torenkraan nr. 13 uit de inventarisatie van NedSEK. De in 2022 herplaatste historische overslagkraan aan de herontwikkelde Noordkade in Hendrik-Ido-Ambacht. De betonnen constructie van een kraanspoor uit 1952 die is hergebruikt voor de realisatie van een modern kantoorgebouw. Door de hoge ligging van de betonconstructie heb je doorkijkjes en visueel verbinding met de scheepsbouwactiviteiten en de jachthaven erachter.
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=