30 nr. 2 Maart 2024 Installaties Innovatief, zelfhelend beton helpt ARTIS-Aquarium de volgende eeuw in In Amsterdam wordt de oudste dierentuin van Nederland, ARTIS, volop gerenoveerd. Na onder andere de restauratie en renovatie van ARTIS-Groote Museum is de restauratie van het volgende rijksmonument, ARTIS-Aquarium, nu in volle gang. Dat vraagt veel aandacht om de authentieke elementen in te passen in een moderne jas, waarbij duurzaamheid en innovatie hand in hand gaan. Johan van Aalten van bouwprojectmanagement en directievoerder bbn legt uit wat er precies is gebeurd en wat nog te verwachten is. Auteur: Harmen Weijer ARTIS bestaat 185 jaar in de hoofdstad en is één van de vijf oudste dierentuinen ter wereld. Het Aquarium werd in 1882 geopend om de gewone Amsterdammer ook kennis te laten maken met het bijzondere onderwaterleven. Indertijd is een voor die tijd vooruitstrevend Aquarium geplaatst, met zowel zoet- als zoutwaterbassins. Het meest opmerkelijke is het Lloyd-waterfiltersysteem, genoemd naar de zoöloog William Alfred Lloyd. Hij was een belangrijke kracht achter verschillende aquaria die in de 19e eeuw in Europa werden gebouwd. Belangrijkste onderdeel van dit systeem dat het water wordt gefilterd doordat het water in beweging blijft, zowel van de zoutwater- als de zoetwaterbassins. Een paar keer per dag wordt het water uit de filtreerruimten naar het ongeveer zes meter boven de bassins gelegen hoogtereservoir gedreven, waarbij er veel zuurstof in de bassins komt. Van Aalten: “Het ARTIS-Aquarium is het enige aquarium ter wereld die dit systeem nog gebruikt, en ook na de restauratie zullen we dit systeem in geoptimaliseerde vorm blijven behouden.” Classicistische tempel-architectuur Het gebouw zelf is een ontwerp van de Amsterdamse architect Gerlof Salm, samen met zijn zoon. De classicistische tempel-architectuur spiegelt zich aan de andere zijde van de stad in het Concertgebouw, maar komt verder bijna nergens terug. Dit maakt het Aquarium één van de meest markante 19e-eeuwse gebouwen in Amsterdam. In 1879 werd de eerste heipaal in de grond geslagen. Uiteindelijk waren er 1.740 palen nodig om het enorme gewicht van 640.000 liter zeewater, 225.000 liter zoetwater en het waterfiltersysteem te dragen. Hoewel het de afgelopen anderhalve eeuw een aantal keer is verbouwd, dateert de laatste echt grote aanpassing – zeker als het gaat om de installatietechnische elementen – van de jaren negentig van de vorige eeuw. Van Aalten: “Dat was een hele andere tijd dan nu, want we willen nu toch echt duurzamere installaties. Omdat het pand niet verwarmd of gekoeld werd met installaties, waren er geen radiatoren. En omdat we het gebouw zo authentiek mogelijk willen restaureren, zijn die nu ook niet toegevoegd. Het gebouw wordt onder andere door middel van een thermische vloerverwarming verwarmd. Het wordt dan ook aangesloten op het in aanleg zijnde systeem voor warmte-/koudeopslag (WKO) onder ARTIS, waarop ook het ARTIS-Groote Museum, café restaurant de Plantage en ARTISMicropia worden aangesloten.” Aquathermie Bijzonder is dat deze WKO in de zomer wordt gevoed met water uit de Amsterdamse grachten, dat in de zomer zo’n 18 graden is. Dit warme water wordt ondergronds in wko opgeslagen, en in de winter met warmtepompen naar boven en op temperatuur gebracht. Dit zal, volgens ecologen, mogelijk ook een positief effect hebben op het lokale onderwaterleven in de grachten, omdat het grachtenwater in de zomer dan een paar graden afkoelt. Ook bijzonder zijn de 118 zonnepanelen op het monumentale dak. Van Aalten: “Die zijn toegelaten door Bureau Monumenten en Archeologie van de gemeente Amsterdam, die als enige gemeentelijk orgaan in Nederland dit mag adviseren over wijzigingen aan rijksmonumenten in de stad. Voor andere gemeenten is daarvoor de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de aangewezen instantie. Je ziet uiteraard de zonnepanelen niet als je voor het gebouw of in het park staat.” Naast deze installaties wordt ook zowel buiten als binnen veel metsel- en voegwerk hersteld. “Ook wordt overal het enkelglas dat er nog inzat, vervangen door monumentenglas. Dat is weliswaar net onder de isolatiewaarde van HR++-glas, maar komt er wel dichtbij in de buurt. Daarnaast worden nieuwe terazzo vloeren gelegd. Daarmee komen de vloeren weer terug naar hoe het ooit gebouwd is in de 19e eeuw, want in de afgelopen tientallen jaren zijn die vloeren vervangen door andere vloeren. Ook worden enkele ramen die waren dichtgemetseld, nu weer opengemaakt.” Cementloos met basaltwapening Het meest innovatieve is de restauratie van de zoutwaterbassins en de Duurzaamheid bij ARTIS Het Artisplein met het aanliggende ARTIS-Groote Museum, café restaurant de Plantage en ARTIS-Micropia, is sinds 2014 aangesloten op een warmte-koudeopslag (WKO). Daar komt straks het ARTIS-Aquarium bij. Ook nieuwe dierverblijven in het park zijn verduurzaamd. Zo zijn de verblijven van de goudwanggibbons en de slingerapen aardgasvrij gemaakt en worden ze duurzaam verwarmd. Ook met relatief kleine maatregelen, zoals het aanbrengen van tochtflappen, deurdrangers, LED-verlichting, realiseerde ARTIS al een gasreductie van 15 procent. Het gebouw de Volharding uit 1866 is al eerder duurzaam gerestaureerd, volledig geïsoleerd en nu het eerste rijksmonument met zonnepanelen op het dak. Ook op dit vlak volgt het Aquarium dat duurzame voorbeeld. ARTIS heeft daarbij gebruikgemaakt van verschillende subsidies vanuit Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), zoals Stimulering Duurzame Energieproductie en Klimaattransitie (SDE++). De Grote Zaal tijdens de renovatie met een doorkijkje naar het ARTIS-Aquarium rechts. Foto: ARTIS, Christiaan de Bruijne
RkJQdWJsaXNoZXIy NTI5MDA=