RenovatieTotaal 5 - 2021

22 nr. 5 September 2021 Installaties Lowtech principes leiden tot uiterst duurzaam gemeentehuis “Eigenlijk is het allemaal zeer lowtech, maar het zorgt wel voor een super innovatieve verduurzaming van het Huis van de gemeente Voorst,” stelt projectarchitect Joost Roefs van De Twee Snoeken. Of het nu gaat om de zogeheten ijsverwarming voor de verwarming en koeling van het gebouw of de gevels van kalkhennep met keim lasur, de vernieuwbouw van het oude gemeentehuis in Twello verbreedt het gezichtsveld van de Nederlandse bouwsector. Startpunt waren de hoge ambities van de gemeente Voorst, die een karakteristiek gebouw uit 1982 naar een ontwerp van Van den Broek en Bakema wilde renoveren in plaats van sloop/nieuwbouw. De Twee Snoeken maakte een plan voor een energie­ neutraal en comfortabel gemeentehuis, waarbij het gestripte betoncasco wordt opgebouwd met gebruikmaking van biobased materialen en doordachte installatietechniek. Auteur: Paul Engels J oost Roefs: “Wij zijn verantwoor- delijk voor het exterieur- en interi- eurontwerp, het projectmanage- ment en de technische uitwerking voor het vernieuwde gebouw. Het bestaande gebouw voldeed niet meer aan de huidige duurzaamheids- en comforteisen, maar het had een type- rende architectonische kwaliteit, mooie structuur en constructief goede betonconstructie. Toen wij na de fase van voorlopig ontwerp voor de mate- rialisatie stonden, hebben wij in eerste instantie gekeken naar stampleem of rammed earth voor de gevels. Dit materiaal kun je constructief inzetten, maar heeft geen isolerende eigen- schappen. Kalkhennep isoleert juist uitstekend, maar leent zich niet voor constructieve wanden. Maar we had- den het betoncasco en door daar mag- nesium gebonden achterwanden te gebruiken als verloren bekisting, kan EcoBouwSalland eenvoudig de kalk- hennep daar tegenaan ‘plakken’. De gevels zijn super lowtech, maar het levert een goede isolerende schil op die ook nog eens een fraaie structuur en kleur heeft. Een minerale keim lasur beschermt de kalkhennep, zorgt voor een waterdichte film en biedt bescherming tegen UV-licht.” Stefan Puts, modelleur van De Twee Snoeken, haakt in: “We hebben het nodige onderzocht en getest omdat je voor het eerst in Nederland zo’n grootschalige toepassing van kalk­ hennep realiseert en uiteraard ook de vragen van de opdrachtgever wil beantwoorden. We hebben assistentie gekregen van EcoBouwSalland, KEIM Nederland, hebben projecten in Fries- land en België bezocht en hebben proefopstellingen op de bouwplaats gemaakt. En KIWA heeft aangetoond dat de isolatiewaarde hoog is. We heb- ben tevens brandproeven genomen. Daarnaast moet je alles technisch uit- werken, want je zit met diverse aan- sluitingen en detailleringen. We moesten bovendien 25 cm boven maaiveld blijven. Alle details zijn keu- rig opgelost. Eind juli is begonnen met het aanbrengen van de kalkhen- nepgevels.” Voor de toeschouwer lijkt het alsof we jaren teruggaan in de tijd als tien mannen en vrouwen emmers kalkhennep tussen de magnesium gebonden plaat en een tijdelijke mal handmatig aanstampen. Joost Roefs: “Dat bedoel ik met het lowtech princi- pe. Maar het is voor Nederland een Hernieuwbare energie IJsverwarming maakt gebruik van kristallisatie energie, die in de overgangsfase van 0°C naar -0°C vrijkomt. De hoeveelheid energie die vrijkomt is evenveel als nodig is om water van 0°C naar 80°C op te warmen én andersom. Door het samenspel van warmtewinning en regeneratie kan er in de verwarmingsperiode herhaalde- lijk gebruik worden gemaakt van de kristallisatie energie. Kristallisatie energie is vrijwel onbeperkt. Aan het einde van het stookseizoen is het ijs (thermisch restproduct) ter beschik- king voor vrije koeling. belangrijke noviteit, omdat deze bouwwijze past in de circulaire, bioba- sed aanpak.” Innovatieve ijsverwarming De grootschalige toepassing van kalk- hennep is één van de spraakmakende facetten van dit duurzame project, maar de toepassing van ijsverwarming is installatietechnisch gezien minstens zo baanbrekend. Roefs: “Ook hier een lowtech principe van een grote beton- nen kelder van 12 m doorsnede en 4 m hoogte met wat leidingen erin waarbij water wordt omgezet in een ijsklomp. Overtollige warmte wordt in de zomer opgeslagen in deze onder- grondse waterbuffer. Vanaf het begin van het koude seizoen wordt het water in de buffer gecontroleerd tot het vriespunt afgekoeld. Bij de over- gang van koud water naar ijs komt er een grote hoeveelheid energie vrij. Die energie wordt gebruikt om het gebouw te verwarmen. Vanaf het ein- de van het stookseizoen begint het omgekeerde principe. De kou wordt aan de buffer onttrokken om te koe- len in de zomer.” Puts: “We hebben dit principe van SolarEis (www.solareis.nl) eerder gebruikt voor het gemeentehuis van Peel en Maas in Panningen. De erva- ringen zijn daar prima. Er was aan- vankelijk een cv-ketel als back-up geïnstalleerd, maar die is inmiddels losgekoppeld.” Roefs: “IJsverwarming vergt een hogere investering dan bij- voorbeeld WKO-installaties, maar als je rekent over de exploitatietijd dan is ijsverwarming voordeliger voor de gebouweigenaar/beheerder. Met name door het ontbreken van de jaar- lijkse controle van de balanswaarden van WKO-systemen. Het systeem van ijsverwarming sluit op een vertrouw- de manier met een koude- en warmte- leiding aan op de warmtepomp die bij dit gebouw de klimaatplafonds in het gerenoveerde deel en de vloerverwar- ming in het nieuwbouwdeel voedt.” Zone voor installatietechniek Het nieuwbouwdeel is ingepast op het voorplein waar vroeger de entree zat. Op deze plek komen de publieksfunc- ties, de raadzaal en de publiekshal. Door veel glas in de gevel en een hel- Het betonnen casco is gestript, dakbe- dekking en zonnepanelen zijn gehand- haafd en dan de opbouw met biobased materialen en nieuwe installatietech- niek voor het Huis van de gemeente Voorst. Het oorspronkelijke gebouwontwerp behoudt zijn mooi structuur, maar wordt opener en energiezuinig.